________________
બત્રીશી-૯, લેખાંક-૪૬
૬૩૯ વાંચકને સિનેસ્ટાર બનવાની પ્રેરણા કરે છે. અરે ! કુખ્યાત ગુંડાને બહુ કવરેજ આપે કે ખૂંખાર ત્રાસવાદીને ખૂબ હાઈલાઈટ કરે તો એને આદર્શ તરીકે સ્વીકારનારો વર્ગ પણ સમાજમાં પેદા થઈ જાય છે. એટલે જણાય છે કે કથા એ રસ-રુચિ-આકર્ષણ પેદા કરનારું અમોઘ સાધન છે. અર્થકથા શ્રોતાને અર્થનું જે આકર્ષણ જગાવે છે અને કામકથા કામનું આકર્ષણ જે પેદા કરે છે એમાં પણ પાયામાં આ જ સિદ્ધાન્ત છે.
એટલે શ્રોતાને ધર્મ પ્રત્યે આકર્ષિત કરવા માટે ધર્મકથા એ અમોઘ સાધન છે.
પ્રશ્ન : તો પછી ધર્મકથાને પાંચ પ્રકારના સ્વાધ્યાયમાં પ્રથમ નંબરે જ કેમ ન કહી ?
ઉત્તર : ધર્મકથા આડેધડ કરવાની હોતી નથી, કારણ કે એ રીતે કરવામાં ક્યારેક શ્રોતા ધર્મની નજીક આવવાના બદલે ક્યાંય નો ક્યાંય દૂર પણ હડસેલાઈ જાય, જે વક્તાને પણ નુકસાનકારક છે. એટલે જ શ્રોતા બાળ-મધ્યમ વગેરે કઈ કક્ષાનો છે એ પિછાણીને પછી તદનુરૂપ ધર્મકથા કરવાની હોય છે. વાચના-પૃચ્છનાપરાવર્તનાના ક્રમે જે અનુપ્રેક્ષા સ્વાધ્યાયમાં પણ કુશળ બનેલ છે તેવા વક્તાને શ્રોતાની કક્ષાનો નિર્ણય વગેરે સુલભ બની રહે છે, માટે વાચનાદિક્રમે ધર્મકથાનો નંબર પાંચમો છે.
એટલે બાળ શ્રોતાને આચાર આક્ષેપણી કથા કહેવાય છે, મધ્યમશ્રોતાને વ્યવહાર આક્ષેપણી અને પંડિત શ્રોતાને દૃષ્ટિવાદ આપણી કથા કહેવાય છે. આ બધાને સ્વ-સ્વપ્રાયોગ્ય કથા અંગે સંશય-પ્રશ્ન ઊઠ્યા હોય તો એનું વારણ કરવા પ્રજ્ઞપ્તિઆક્ષેપણી કથા કહેવાય છે. છતાં આચારાંગજી વગેરે ગ્રન્થોનો ક્રમ આચારાંગ, વ્યવહારસૂત્ર, વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિ અને દૃષ્ટિવાદ... આવો હોવાથી આક્ષેપણીકથાના ચાર પ્રકારો આ ક્રમે દર્શાવેલા છે.) આમ આક્ષેપણીકથાના ચાર પ્રકાર છે.
