________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
શ્રી દશવૈકાલિક નિર્યુક્તિ અને તેની વૃત્તિમાં જુદી જુદી વ્યક્તિ શાના દ્વારા અર્થોપાર્જન કરે છે ? એ માટે નીચેની કથા જણાવેલી છે. કુમારાવસ્થામાં રહેલો બ્રહ્મદત્ત, કુમાર મંત્રીપુત્ર, શ્રેષ્ઠીપુત્ર અને સાર્થવાહ પુત્ર... આ ચારે કુમારો મિત્રો હતા. એકવાર પરસ્પર વાત નીકળી કે કોણ શાનાથી જીવે છે ? રાજપુત્ર બ્રહ્મદત્તે કહ્યું હું પુણ્યથી જીવું છું. અમાત્યપુત્રે કહ્યું કે હું બુદ્ધિથી જીવું છું. ‘હું રૂપવાનપણાંથી જીવું છું' એવું શ્રેષ્ઠીપુત્રનું કહેવું હતું. જ્યારે સાર્થવાહપુત્રનો જવાબ હતો કે હું (વેપારની) કુશળતાથી જીવું છું. ચારે જણાએ નક્કી કર્યું કે અન્યત્ર જઈને આનો નિશ્ચય કરીએ. જ્યાં ચારેયને કોઈ ઓળખતું નહોતું એવા નગરમાં ગયા. ઉદ્યાનમાં રહ્યા. જે કુશળ હતો તે સાર્થવાહપુત્રને કહ્યું કે આજે આપણા ભોજનની વ્યવસ્થા તારા શિરે. એ બજારમાં ગયો અને એક વૃદ્ધની દુકાને જઈને બેઠો. તે દિવસે કોઈપણ ઉત્સવ હતો. એટલે ઘણા ઘરાકો એ વૃદ્ધ વાણિયાની દુકાને આવ્યા. પડીકા બાંધીને માલ આપવામાં એ વૃદ્ધ પહોંચી વળતો નહોતો. એટલે સાર્થવાહપુત્ર હોંશિયાર હોવાથી જે ઘરાકને જે લવણ-તેલ-ઘી-ગોળ સૂંઠ-મરી વગેરે જોઈતું હોય એને એ આપવા માંડ્યો. વાણિયાને ખૂબ જ લાભ થયો. એટલે ખુશ થઈને પૂછે છે કે તમે બહારથી આવ્યા છો કે અહીંના જ છો ? ‘આગંતુક છીએ’ ‘તો પછી આજે મારા ઘરે જ ભોજન કરો... ‘અહીં મારા મિત્રો પણ ઉદ્યાનમાં રહ્યા છે. તેઓના વિના હું ન જમું...' ‘તો તે બધાને પણ બોલાવી લાવ...' બધા આવ્યા.. બધાને જમાડ્યા... એમાં એ વાણિયાને લગભગ પાંચ રૂપિયા જેટલો વ્યય થયો.
૬૩૬
બીજે દિવસે રૂપવાન્ એવા વણિકપુત્રને ભોજનની જવાબદારી સોંપવામાં આવી. તે ઊઠીને ગણિકાઓના લત્તામાં પોતાની જાતને સુશોભિત કરવા માટે ગયો. ત્યાં દેવદત્તા નામની વેશ્યા પુરુષદ્રેષિણી બનેલી હોવાથી રાજપુત્ર-શ્રેષ્ઠીપુત્ર વગેરેને પણ ઇચ્છતી નહોતી.
