________________
( ૧ )
એમ ઉત્તરાત્તર વ્યાજનું વ્યાજ ગણવુ તે ચક્રવૃદ્ધિ કહેવાય. અમુક માસ, પક્ષ અથવા દિવસને સારૂ આટલા રૂપિયાની અમુક ચોકસ વૃદ્ધિ આપીશ, એવી વૃદ્ધિને વિદ્વાનોએ કાલિકા કહેલી છે.
અમુક માસની મુદ્દત કરી હોય તે મુદ્દતની અંદર જો ન આપી શકાય તે મુડીને ખમણી કરી રૂપિઆ આપવા તે કારતા કહેવાય છે. અમુક માસની મુદ્દતથી રૂપિયા લીધા તેનું વ્યાજ આપવાને શક્તિમાન નથી, પરંતુ તેના બદલામાં પેાતાના દેહથી તેની ચાકરી કરે તે કાયિકા કહેવાય છે. ચદળ મુદ્દત્તા વેરાાંતર ત્તવ્રુત્તિમા || કા મનુષ્ય રૂપિયા લઇ દેશાંન્તરમાં નાશી જાય તે પછી શું કરવું તે કહે છેઃ—
गृहीत्वार्ण ऋणी गच्छेद्देशादेशान्तरं तदा || तदागतेऽब्दे मासवृद्धिर्द्विगुणा स्यादितिस्थितिः || १५ ॥
કદાચિત્ કરજદાર નાણાં લઈ દેશમાંથી ખીજા દેશમાં નાશી જાય તા આવતા વર્ષમાં એટલે બીજા વર્ષમાં તેની પાસેથી બમણું વ્યાજ દર માસે લેવું એવી રીત છે. સ્વવેરાયોઽપ ળી ધનિના યાજ્યમાનો ધર્મ ન રેયાદિ યુદ્ધનીયાદ ॥ કરજદાર દેશમાં હાય, લેદાર તેની પાસે ઉધરાણી કરતા હેય તેમ છતાં ધન ન આપે તે લેણદારે શું કરવું તે કહે છેઃ—
गत्वाभिप्रायसर्वस्वं राजानं प्रतिबोधयेत् ॥ -તતિવિષ્ણુ સૃષઃ સમ્યમાત્રઘ્યાયત્તતઃ। ૬ ।। आदानान्हो नियोगाहः पर्यन्तमिषयुक् धनं ॥
