________________
ઉક
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૭-૮ શ્લોક -
धर्मकल्पद्रुमस्यैता मूलं मैत्र्यादिभावनाः ।
यैर्न ज्ञाता न चाभ्यस्ताः स तेषामतिदुर्लभः ।।७।। શ્લોકાર્ચ -
આ=પૂર્વમાં વર્ણન કરાઈ તે મૈત્રી આદિ ચાર ભાવના, ધર્મકલ્પવૃક્ષનું મૂલ છે. જેઓના વડે તે જ્ઞાત નથી=મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાઓ જ્ઞાત નથી અને અભ્યસ નથી, તેઓને તે ધર્મ, અતિ દુર્લભ છે. III ભાવાર્થ
ધર્મ એ સ્વભૂમિકા અનુસાર ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરાવીને આત્માના સ્વભાવરૂપ એવા પૂર્ણધર્મનું કારણ છે. સિદ્ધ અવસ્થામાં જીવના સ્વભાવરૂપ કાર્ય ધર્મ છે અને તેનું કારણ એવો ધર્મ એ યોગમાર્ગના આસેવન રૂપ છે જે સ્વભૂમિકા અનુસાર ઉચિત પ્રવૃત્તિ રૂપ છે અને તે ધર્મ કલ્પવૃક્ષ જેવો છે. જેમ કલ્પવૃક્ષ યુગલિકોને સુખમય જીવનનું કારણ બને છે તેમ સંસારવર્તી જીવો દ્વારા સેવાયેલો ધર્મ સંસારી જીવોને સદ્ગતિની પરંપરા સર્જી મોક્ષનું કારણ બને છે. માટે ધર્મ કલ્પવૃક્ષ જેવો છે. આવા કલ્પવૃક્ષ જેવા ધર્મને આત્મામાં નિષ્પન્ન કરવો, તેની ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ કરવી, તે સર્વનું કારણ આ મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાઓ છે; કેમ કે આ મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાઓથી વાસિત થયેલો જીવ સર્વત્ર ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરનારો બને છે. આ રીતે ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરવા સ્વરૂપ ધર્મની નિષ્પત્તિમાં અંગરૂપ આ મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાઓ છે. અને જેઓએ આ મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાઓને જાણી નથી અથવા જાણ્યા પછી આ ભાવનાઓને અભ્યસ્ત કરી નથી તેવા જીવોને ધર્મ અતિદુર્લભ છે. દૃષ્ટિરાગવાળા જીવોએ આ ચાર ભાવનાઓને જાણી નથી અને અભ્યસ્ત પણ કરી નથી તેથી જ સ્વ-પરનું અકલ્યાણ કરે છે. IIળા અવતરણિકા :
શ્લોક-૪માં કહ્યું કે દૃષ્ટિરાગવાળા જીવો મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાઓથી અસંસ્કૃત છે, ત્યાર પછી શ્લોક-૫, ૬માં મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાઓનું
