________________
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૪-૫
ЧС
આ કારણે, બાહ્ય સંયમની આચરણા પાળીને પણ આવા ઉપદેશકો અતત્ત્વનો રાગ કરીને સ્વયં નાશ પામેલા છે અને મુગ્ધ જીવો જે મુગ્ધતાથી પણ ધર્મને અભિમુખ થયા છે તેવા જીવો યોગ્ય ઉપદેશકને પામીને તત્ત્વને પામે તેવા હતા તેવાનો પણ આવા ઉપદેશકો ઉપદેશ દ્વારા દૃષ્ટિરાગ સ્થિર કરીને વિનાશ કરે છે. તેથી તે દૃષ્ટિરાગને ધિક્કાર થાવ ! ॥૪॥
અવતરણિકા :
પૂર્વશ્લોકમાં બતાવ્યું કે દૃષ્ટિરાગવાળા જીવો મૈત્રી વગેરે ભાવોથી અસંસ્કૃત છે. હવે, કોઈને વિચાર આવે કે તે ઉપદેશકો પણ સ્વયં બાહ્ય ત્યાગ કરે છે, બીજાને ત્યાગનો ઉપદેશ આપે છે, દુ:ખી જીવો પ્રત્યે સ્થૂલથી કરુણા કરે છે અને સ્વપક્ષવાળા ગુણવાનની પ્રશંસા પણ કરે છે. તેથી તેઓ મૈત્રી આદિથી રહિત છે તેમ કેમ કહી શકાય ? તેના સમાધાન અર્થે મૈત્રી આદિનું પારમાર્થિક સ્વરૂપ બતાવે છે
શ્લોક ઃ
परे हितमतिमैत्री मुदिता गुणमोदनम् ।
उपेक्षा दोषमाध्यस्थ्यं करुणा दुःखमोक्षधीः ।। ५ ।।
શ્લોકાર્થ ઃ
પરમાં હિતની મતિ મૈત્રી છે. ગુણનું મોદન=પ્રમોદ મુદિતા છે, ઉપેક્ષા દોષમાં મધ્યસ્થપણું છે, કરુણા દુઃખથી મોક્ષની બુદ્ધિ છે. II૫।।
ભાવાર્થ:
મૈત્રી એ સ્નેહનો પરિણામ છે અને જેમ આત્માને પોતાના પ્રત્યે જેવો સ્નેહ હોય તેવો સ્નેહનો પરિણામ બીજા પ્રત્યે થાય તે મૈત્રી છે અને જેને પોતાના આત્મા પ્રત્યે સ્નેહ હોય તેવો સ્નેહ સર્વ જીવો પ્રત્યે હોય તો સર્વ જીવો પ્રત્યે હિતની બુદ્ધિરૂપ મૈત્રીનો પરિણામ છે. પરંતુ દૃષ્ટિરાગવાળા જીવો પોતાના આત્માને જ ઠગે છે તેથી તેઓને પોતાના આત્માના હિતની પણ મતિ નથી તો પરના હિતની મતિ કેવી રીતે હોઈ શકે ? અર્થાત્ હોઈ શકે નિહ. માટે
