________________
૨૨૪
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવશ્લોક-૩૪ અવતરણિકા -
વનમાં રહેલા યોગીઓને કેવું સુખ હોય છે, તે સ્પષ્ટ કરે છે – શ્લોક :
वने शान्तः सुखासीनो, निर्द्वन्द्वो निष्परिग्रहः ।
प्राप्नोति यत्सुखं योगी सार्वभौमोऽपि तत्कुतः ।।३४॥ શ્લોકાર્ચ -
વનમાં શાંત પ્રકૃતિવાળા, સુખપૂર્વક બેઠેલા, અંતરંગ રાગ-દ્વેષ વગેરેનાં વંદ્વોથી રહિત, સર્વ પરિગ્રહથી રહિત યોગી જે સુખને પ્રાપ્ત કરે છે, તે સુખને સાર્વભૌમવાળા રાજા પણ ક્યાંથી પ્રાપ્ત કરે ? Il૩૪ll ભાવાર્થ :
સુખ બે પ્રકારનું છેઃ (૧) અસાંયોગિક સુખ, (૨) સાંયોગિક સુખ.અસાંયોગિક સુખ જીવની મૂળ પ્રકૃતિરૂપ હોવાથી જીવની સ્વાભાવિક સ્વસ્થતારૂપ છે. વળી, અસાંયોગિક સુખ ધંધોની કલુષિતતાવાળું નથી અને પ્રકર્ષને પામીને મોક્ષના પૂર્ણસુખમાં વિશ્રાંત થનાર છે. તેથી વર્તમાનમાં પણ સુખ છે અને ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામીને તે પૂર્ણસુખરૂપ બને છે.
સાંયોગિક સુખ બાહ્ય સંયોગની અપેક્ષાવાળા જીવોને પુણ્યના સહકારથી પ્રાપ્ત થાય છે અને તે સાંયોગિક સુખ રાગાદિ ભાવોનાં ધંધથી આક્રાંત છે. અંતરંગ સંગ આદિની વૃત્તિઓથી દૂષિત છે, નાશના ભયવાળું છે અને ગમે ત્યારે નાશ પામે તેવું છે અને સાંયોગિક સુખમાં લીન થવાથી કર્મબંધની પ્રાપ્તિ અને અનર્થોની પરંપરા પ્રાપ્ત થયા છે. માટે અનર્થ ફલવાળું છે. આ રીતે, સાંયોગિક સુખ જીવની વિડંબનાના ફલવાળું છે અને અસાંયોગિક સુખ વર્તમાનમાં સ્વસ્થતારૂપ અને અંતે પૂર્ણ સ્વસ્થતાના ફલવાળું છે. તેથી યોગીઓ તુચ્છ અને અસાર એવા સાંયોગિક સુખનો ત્યાગ કરીને અસાંયોગિક સુખની નિષ્પત્તિ અર્થે સર્વ ઉદ્યમ કરનારા હોય છે. તેવા યોગીઓ વનમાં બેસીને આત્માને
