________________
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ શ્લોક-૨૧-૨૨
૨૧૧ વિહ્વળતા સ્વરૂપ છે. અને તેનાથી વિપરીત આર્જવશીલપણું માયારૂપી કષાયોની પીડાના શમનરૂપ હોવાથી સુખરૂપ છે. વળી, નમ્રતાનું વર્તન સુખરૂપ છે; કેમ કે માનકષાયથી વિહ્વળ થયેલ જીવ અંતરંગ રીતે દુઃખી છે અને માનકષાયના શમનથી ઉત્પન્ન થયેલો નમ્રતાનો પરિણામ એ જીવના કષાયના તિરોધાનવાળી સ્વસ્થ અવસ્થા હોવાથી સુખરૂપ છે. ઇન્દ્રિયોનો સંતોષ સુખ છે. વિષયો પ્રત્યેના આકર્ષણથી વિહ્વળ થયેલો જીવ ઇન્દ્રિયના વિષય પ્રત્યે અસ્વસ્થ થઈને દોડે છે. તેથી ઇન્દ્રિયની વિષયોમાં પ્રવૃત્તિ એ જીવની અસ્વસ્થતાવાળી સ્થિતિ છે. અને તત્ત્વના ભાવનથી થયેલ સંતોષવાળી ઇન્દ્રિયો વિષયને અભિમુખ નહીં જતી હોવાથી જીવમાં સ્વસ્થતા પ્રગટે છે. તેથી ઇન્દ્રિયોનો સંતોષ એ જીવનું પારમાર્થિક સુખ છે. સર્વ જીવોમાં અમૈત્રીભાવ=અન્ય જીવો કરતાં પોતાના પ્રત્યેનો પક્ષપાતનો પરિણામ અને બીજાનાં હિતની ઉપેક્ષાના પરિણામ અમૈત્રીરૂપ છે કે જે સર્વ જીવો પ્રત્યે સમભાવના પરિણામનો વ્યાઘાતક છે અને સર્વ જીવો પ્રત્યે સમભાવનો અભાવ એ જીવની મોહથી આકુળ દશા છે અને તે આકુળ દશાના શમનનું કારણ સર્વ જીવો પ્રત્યે મૈત્રીનો પરિણામ છે. તેથી સર્વ જીવો પ્રત્યેનો મૈત્રીનો પરિણામ સુખરૂપ છે. રા અવતરણિકા :વળી, ભાવશુદ્ધિ અર્થે દૂરગડુના દગંતને ભાવન કરવા બતાવે છે – શ્લોક :
संतुष्टं सरलं सोमं ननं तं कूरगड्डुकम् ।
ध्यायन मुनिं सदा चित्ते, को न स्याच्चन्द्रनिर्मलः? ।।२२।। શ્લોકાર્ચ -
સંતુષ્ટ=લોભકષાયથી રહિત, સરળ=માયાકષાયથી રહિત, સૌમ્ય= ક્રોધકષાયથી રહિત, નમ્ર=માનકષાયથી રહિત, એવા તે કૂરગડ મુનિને ચિત્તમાં સદા ધ્યાન કરતો કોણ ચંદ્ર જેવો નિર્મલ ન થાય ? અર્થાત્ તેવા મુનિના ચિંતવનથી ચિત સદા નિર્મલ બને છે. ll રાા
