________________
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૫-૬
ભાવાર્થ:
૧૯૩
યોગમાર્ગમાં પ્રસ્થિત મહાત્માઓ સ્વકલ્યાણ અર્થે શાસ્ત્ર અધ્યયન કરતા હોય છે. શાસ્ત્ર ભણીને, બુદ્ધિમાન પણ બને છે, છતાં અત્યંત સાવધાન ન ૨હે તો જીવ સ્વભાવે પોતાની વિદ્વત્તાના અંશ દ્વારા પોતે લોકો કરતાં કંઈક વિશેષ જાણનાર છે તે પ્રકારની બુદ્ધિને વહન કરે છે. અને તેની વિદ્વત્તાને કારણે લોકો તેને પૂજે છે તે સર્વમાં પણ માનના પરિણામનું પોષણ થવાની સંભાવના રહે છે. અને સારા મહાત્માને પણ તેવો પરિણામ થાય તો તેમનું ચારિત્ર કષાયના ભાવથી મલિન બને છે. તેથી તેવા મહાત્માઓને આંતર્જાગૃતિ ઉત્પન્ન કરવા અર્થે કહે છે કે, જન્મથી માંડીને અત્યાર સુધી અજ્ઞાનને વશ નિંદ્ય એવી જે કાંઈ ચેષ્ટાઓ પોતાનાથી કરાઈ તે સામાન્ય જીવોને ખ્યાલ આવે તો તેઓને પણ લાગે કે આ મહાત્મા નિંઘ પ્રવૃત્તિ કરનારા છે છતાં તેઓનો વિચાર કર્યા વગર માત્ર પોતે કાંઈક શાસ્ત્ર ભણ્યો છે તેનો વિચાર કરીને હે મૂઢ જીવ ! તું ગર્વ કેમ કરે છે ? આ પ્રકારે મુનિઓ ભાવન કરે તો પોતાની નિંઘ પ્રવૃત્તિઓના સ્મરણના બળથી તેના નિવારણમાં સદા યત્ન થાય અને માત્ર બાહ્ય વિદ્વત્તાના બળથી માનકષાયની વૃદ્ધિ કરીને સંયમને નિષ્ફળ કરવાનો પ્રયત્ન થાય નહીં. II અવતરણિકા :
સંયમ વિષયક ભાવશુદ્ધિ કરવા માટે શું વિશેષ કરવું જોઈએ, તેનો ઉપદેશ આપે છે .
-
શ્લોક ઃ
निरुन्ध्याच्चित्तदुर्थ्यानं निरुन्ध्यादयतं वचः । निरुन्ध्यात् कायचापल्यं, तत्त्वतल्लीनमानसः ।।६।।
શ્લોકાર્થ ઃ
તત્ત્વમાં તલ્લીન માનસવાળા એવા મુનિ ચિત્તમાં દુર્ધ્યાનનો નિરોધ કરે, અયતનાવાળાં વચનનો નિરોધ કરે, અને કાયચાપલ્યનો નિરોધ કરે. IIII
