________________
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૧
પંચમ પ્રસ્તાવ
ભાવશુદ્ધિજનકોપદેશ
પૂર્વના પ્રસ્તાવો સાથે પ્રસ્તુત પ્રસ્તાવનો સંબંધ ઃ
આત્મકલ્યાણમાં દેવની ઉપાસના ઉપયોગી છે તેથી કેવા દેવની ઉપાસના ક૨વી જોઈએ અને કઈ રીતે ઉપાસના કરવી જોઈએ તેનું સ્વરૂપ “યથાવસ્થિતદેવ સ્વરૂપોપદેશ” નામના પ્રથમ પ્રસ્તાવમાં બતાવ્યું.
૧૮૫
વળી, દેવની ઉપાસના કરનારા જીવો પણ દૃષ્ટિરાગના બળથી સ્વ-સ્વ દર્શન પ્રત્યેના અવિચા૨ક ૨ાગવાળા હોય છે. તેથી તેઓને માર્ગની પ્રવૃત્તિમાં અત્યંત બાધક એવા દૃષ્ટિરાગના પરિહારપૂર્વક નિર્મળ દૃષ્ટિ પ્રગટ કરાવવા અર્થે ‘તત્ત્વસાર’ નામનો બીજો પ્રસ્તાવ ગ્રંથકારશ્રીએ બતાવ્યો.
વળી, જે જીવો ઉપાસ્ય એવા દેવની ઉપાસના કરીને અને દૃષ્ટિરાગનો પરિત્યાગ કરીને આત્મક્લ્યાણ માટે ઉદ્યમ કરનારા છે તેઓએ સર્વવિરતિ ગ્રહણ કરીને સંસારના ઉચ્છેદ માટે ઉદ્યમ કરવો આવશ્યક છે અને સર્વવિરતિનું સમ્યક્પાલન સામ્યભાવના બળથી થાય છે. તેથી ‘તત્ત્વસાર’નો ઉપદેશ આપ્યા પછી ત્રીજા પ્રસ્તાવમાં ‘સામ્યોપદેશ’ બતાવ્યો.
આ રીતે કોઈ મહાત્મા સંયમગ્રહણ કરીને સામ્યભાવ અર્થે સંયમની ક્રિયાઓ કરતા હોય. આમ છતાં, મોહને સન્મુખ પ્રતિકાર કરવાનું સત્ત્વ ન હોય તો સંયમ ગ્રહણ કરીને પણ તેઓ વિનાશ પામે છે. તેથી તેવા જીવોને યથાર્થ બોધ કરાવવા માટે ચોથા પ્રસ્તાવમાં “સત્ત્વોપદેશ” બતાવ્યો. તેથી સત્ત્વભાવનાથી ભાવિત થઈને સંયમની ક્રિયા કરીને તેઓ આત્મકલ્યાણ કરી શકે.
હવે, યોગમાર્ગમાં પ્રસ્થિત સત્ત્વથી યત્ન કરનારા મહાત્માઓ પણ ભાવશુદ્ધિ કરે તો જ તેઓનું સંયમ શીઘ્ર ફલદાયી થાય. તેથી “ભાવશુદ્ધિજનકોપદેશ” નામનો પાંચમો પ્રસ્તાવ ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે.
અવતરણિકા :
ભાવશુદ્ધિ માટે ઉચિત પ્રયત્ન બતાવતાં કહે છે
-
