________________
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૩૮-૩૯
શ્લોક ઃ
૧૭૯
द्वित्रास्त्रिचतुरा वापि यदि सर्वजगत्यपि । प्राप्यन्ते धैर्यगाम्भीर्योदार्यादिगुणशालिनः ||३८|| बाहुल्येन तदाभासमात्रा अपि कलौ कुतः । बुसप्रायैस्तु लोकोऽयं पूरितो भवपूरकैः ।। ३९ ।।
શ્લોકાર્થ ઃ
ધૈર્ય, ગાંભીર્ય, ઔદાર્ય આદિ ગુણોને ભજનારા જીવો સર્વ જગતમાં પણ જો બે-ત્રણ-ચાર પ્રાપ્ત થાય છે તો કલિકાલમાં તેના આભાસ માત્ર પણ=ગુણશાલી જેવા દેખાય તેવા આભાસમાત્ર પણ, બાહુલ્યથી ક્યાંથી હોય ? અર્થાત્ હોય નહીં. કેમ ન હોય ? તેથી કહે છે
ન
બુસપ્રાય એવા=નિઃસત્ત્વ એવા, ભવપૂરક જીવો વડે આ લોક પુરાયેલો છે. II૩૮-૩૯II
-
ભાવાર્થ:
સામાન્યથી જગતમાં જ્યારે સારો કાળ વર્તે છે ત્યારે પણ મોહની સામે લડવામાં ધૈર્યવાળા, હિતાહિતના વિચારવાળા, ગંભીર ગુણવાળા, સર્વત્ર ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરે એવા ઔદાર્ય આદિ ગુણવાળા જીવો બે-ત્રણ કે ત્રણ-ચાર મળે છે. અર્થાત્ અન્ય જીવોની સંખ્યાની અપેક્ષાએ અતિ અલ્પમાત્રામાં મળે છે; કેમ કે મહાવિદેહ આદિમાં પણ સંખ્યાથી સત્ત્વશાળી જીવો ઘણા હોવા છતાં અન્ય જીવોની સંખ્યાની અપેક્ષાએ અતિ અલ્પ છે તે બતાવવા માટે અહીં કહે છે કે અતિશક્તિશાળી જીવો બે-ત્રણ કે ત્રણ-ચાર છે. હવે આખા જગતમાં જ્યારે ઉત્તમ જીવોની સંખ્યા અતિ અલ્પ મળતી હોય ત્યારે વર્તમાનમાં ભરતક્ષેત્રમાં તો કલિકાલ વર્તે છે. તેથી તેવા ઉત્તમ ગુણવાળા જીવો તો ન હોય, પરંતુ તેવા ઉત્તમ થવા માટે યત્ન કરનારા અને તેઓનાં દૃષ્ટાંતને આદર્શ કરી જીવનારા એવા જીવો પણ બહુલતાથી ક્યાંથી હોય ? અર્થાત્ તેવા જીવો પણ અલ્પ જ હોય છે.
