________________
૧૭૮
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૩૭, ૩૮-૩૯ શ્લોકાર્ચ -
અજ્ઞ અને દીન એવાને સર્વ દુષ્કર પ્રતિભાસે છે. સત્વ એક વૃત્તિવાળા વીર એવા જ્ઞાનીને વળી સુકર પ્રતિભાસે છે. ll૩૭ના ભાવાર્થ :
જે જીવો પરમાર્થને જાણનારા નથી અને જેઓએ કલ્યાણના માર્ગને જોયો નથી, તેઓ અન્ન અને દીન છે. અને તેવા જીવોને ઇન્દ્રિયોને અનુકૂળ પ્રવૃત્તિ જ સુકર હોય છે. પરંતુ સત્ત્વથી સાધી શકાય તેવી સર્વ પ્રવૃત્તિ દુષ્કર પ્રતિભાસે છે. તેથી તેવા જીવો સાધુપણું ગ્રહણ કરે તોપણ સંયમની સર્વ ક્રિયાઓ અંતરંગ જાગૃતિપૂર્વક કરી શકતા નથી અને તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિ કરવાનું કોઈ ઉપદેશક કહે તોપણ તે અનુષ્ઠાન દુષ્કર છે તેમ જ તેઓને ભાસે છે. અને જેઓ પરમાર્થને જાણનારા છે અને જાણે છે કે મોહને પરવશ થયેલો જીવ જ આ સંસારની સર્વ વિડંબના પામે છે અને હું મોહના નાશ માટે મારી શક્તિને ગોપવ્યા વિના યત્ન કરીશ તો મારા માટે કાંઈ અસાધ્ય નથી. એવા પ્રકારનાં સત્ત્વ એક વૃત્તિવાળા વીર પુરુષને સર્વ કાર્ય સુકર જણાય છે. અર્થાત્ આદ્ય ભૂમિકામાં મોહનો નાશ દુષ્કર હોવા છતાં સત્ત્વશાળી જીવો જિનવચનનું દઢ આલંબન લઈને, ઉચિત ઉપદેશનું સતત શ્રવણ કરીને અને પૂર્વના મહાપુરુષોનાં સાત્ત્વિક જીવનના પ્રસંગોને અત્યંત ભાવન કરીને પોતાનું સત્ત્વ ફોરવવા માટે બદ્ધ પરિણામવાળા હોય છે. તેવા મહાત્માઓને પોતાની ભૂમિકાને અનુરૂપ ઉચિત અનુષ્ઠાન દુષ્કર નથી. પરંતુ સત્ત્વના બળથી તે-તે અનુષ્ઠાન સેવીને અધિક-અધિક સંચિત વર્તવાળા થાય છે. તેથી આદ્ય ભૂમિકામાં અશક્ય દેખાતું અનુષ્ઠાન પણ તેવા સત્ત્વશાળી જીવો માટે સુકર બને છે. માટે કલ્યાણના અર્થીએ સર્વ ઉદ્યમથી સત્ત્વસંચય માટે યત્ન કરવો જોઈએ. ll૩ળા
અવતરણિકા -
સામાન્યથી જગતમાં સત્વશાળી જીવો અલ્પ હોય છે. અને કલિકાલમાં તો અતિઅલ્પ હોય છે તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
