________________
૧૧૨
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૮ થી ૧૧ अरतिविषयग्रामे याऽशुभे च शुभे रतिः । चौरादिभ्यो भयं चैव कुत्सा कुत्सितवस्तुषु ।।१०।। वेदोदयश्च संभोगे व्यलीयेत मुनेर्यदा । अन्तःशुद्धिकरं साम्यामृतमुज्जृम्भते तदा ।।११।।
(ચતુઃ નાપવ) શ્લોકાર્ચ -
મુનિને, સર્વ અભિષ્ટ પદાર્થોમાં રાગ, અનિષ્ટ વસ્તુમાં દ્વેષ, અપરાધવાળા પુરુષોમાં ક્રોધ, પરના પરાભવમાં માન, પદાર્થની પ્રાપ્તિમાં લોભ, પરવંચનમાં માયા, ગતમાં કોઈ સ્નેહીજનના જવામાં કે મૃતમાંમૃત્યુમાં શોક, આગત અને જાતમાં કોઈક ઈષ્ટ એવા સ્નેહીજનના આગમનમાં કે પુત્રાદિના જન્મમાં હર્ષ અને અશુભ એવા વિષયોના સમુદાયમાં અરતિ અને શુભ વિષયના સમુદાયમાં રતિ, ચોરાદિથી ભય અને કુત્સિત વસ્તુઓમાં ઉત્સા=જુગુપ્સા અને સંભોગના વિષયમાં વેદનો ઉદય, જ્યારે વ્યલીન થાય છે પૂર્વમાં વર્ણન કરાયેલા સર્વ કષાયો અને નોકષાયો જ્યારે વ્યલીન થાય છે, ત્યારે અંતરની શુદ્ધિને કરનાર ચિત્તની શુદ્ધિને કરનાર, સાખ્યામૃત ઉર્જુભ પામે છે ઉલ્લસિત થાય છે. II૮-૯-૧૦-૧૧TI ભાવાર્થ
સંસારાવસ્થામાં જીવો દેહાદિના સંગવાળા છે, તેથી જેમ બાહ્યથી દેહાદિનો સંગ છે તેમ અંતર પરિણતિથી પણ સંગ કરવાની જીવની પ્રકૃતિ છે. અને તેના કારણે દેહ અને ઇન્દ્રિયોની સાથે સદા અંગની બુદ્ધિ વર્તે છે. તેથી જે પદાર્થો દેહ અને ઇન્દ્રિયને ઇષ્ટ છે તેમાં જીવને રાગ થાય છે અને દેહ અને ઇન્દ્રિયને જે અનિષ્ટ વસ્તુઓ છે તેમાં જીવને દ્વેષ થાય છે. રાગ હંમેશાં પ્રવૃત્તિ કરાવે છે અને દ્વેષ હંમેશાં નિવૃત્તિ કરાવે છે. તેથી, રાગને વશ જીવો દેહ કે ઇન્દ્રિયને જે ઇષ્ટ પદાર્થો છે તેમાં સદા પ્રવૃત્તિ કરે છે અને દ્વેષને કારણે દેહને કે ઇન્દ્રિયને જે અનિષ્ટ છે તેનાથી નિવૃત્તિ માટે સદા ઉદ્યમ કરે છે. વળી, બાહ્ય પદાર્થો
