________________
લી
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૩૨-૩૩ બ્લોક :
अणुमात्रा अपि गुणा दृश्यन्ते स्वधियाऽऽत्मनि ।
दोषास्तु पर्वतस्थूला अपि नैव कथंचन ।।३२।। શ્લોકાર્ચ -
પોતાના આત્મામાં વર્તતા અણુમાત્ર પણ ગુણો સ્વબુદ્ધિથી દેખાય છે. પરંતુ પર્વત જેવા મોટા પણ દોષો ક્યારેય દેખાતા જ નથી. ll૩માં ભાવાર્થ -
ધર્મ માટે તત્પર થયેલા જીવો ધર્મ માટે બાહ્ય કઠોર જીવન જીવે છે, દુષ્કર તપ કરે છે, ઇન્દ્રિયોનો રોધ કરે છે, છતાં જો ચિત્ત વીતરાગભાવને અભિમુખ થતું ન હોય તો તે સર્વ બાહ્ય આચરણાના ગુણો આત્મકલ્યાણના ક્ષેત્રમાં અણુમાત્ર તુલ્ય છે; કેમ કે વીતરાગભાવનાથી ભાવિત ચિત્તની તરતમતાથી જ ગુણસ્થાનકના ક્રમની પ્રાપ્તિ અને વૃદ્ધિ છે. છતાં સામાન્યથી ધર્મી જીવને પોતાનો આત્મા ધર્મની બાહ્ય પ્રવૃત્તિ કરે છે તે દેખાય છે પણ પોતે વીતરાગભાવને અભિમુખ જવા અંતરંગ રીતે કેવો ઉદ્યમ કરે છે અથવા તો બાહ્ય આચરણાઓ કરીને પણ પોતે વીતરાગભાવથી વિપરીત ભાવની વૃદ્ધિ કરે છે તે દેખાતું નથી. વળી, ધર્મક્ષેત્રમાં પ્રવૃત્ત એવા મહાત્માઓ પણ ધર્મબુદ્ધિથી પોતાના પક્ષ પ્રત્યે રાગાદિભાવોની વૃદ્ધિ કરે છે તે સ્વરૂપ પર્વત જેવા મોટા દોષો જોઈ શકતા નથી. તેથી જ બાહ્ય કઠોર આચરણાઓ કરીને પણ તેઓ પોતાનું હિત સાધી શકતા નથી. રૂચા અવતરણિકા :
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે ધર્મક્ષેત્રમાં પ્રવૃત જીવો પોતાના પર્વત જેવા દોષોને જોઈ શકતા નથી. તે કેમ જોઈ શકતા નથી તે બતાવવા અર્થે કહે છે – શ્લોક :
त एव वैपरीत्येन विज्ञातव्याः परं वचः । । दिग्मोह इव कोऽप्येष महामोहो महाबलः ।।३३।।
