________________
૮૦
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૨૨-૨૩
ભાવોને પ્રકાશિત કરે તેવું ભાસ્વર ન હોય તો તે વ્રતોની આચરણા વગેરે પણ નિષ્ફળ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે સમભાવને અનુકૂળ ચિત્તને પ્રવર્તાવી ઉત્તરોત્તર સામ્યભાવને સ્પર્શે તેવું બનાવવામાં આવે તો તે સર્વ આચરણા ફલદાયી છે. અન્યથા તે સર્વ પ્રવૃત્તિઓ નિષ્ફળ છે. આનો અર્થ એ કે જેઓ મોક્ષને પોતાનું ધ્યેય બનાવે તેઓ મોક્ષમાં જે પ્રકારના જીવના પરિણામો છે તેને અભિમુખ ચિત્ત ગમન થાય તે રીતે વ્રતાદિની આચરણા કરે કે જપાદિ કરે કે પરમાત્માનું ધ્યાન કરે તો અવશ્ય ઉત્તરોત્તર સામ્યભાવની નિષ્પત્તિ દ્વારા તે વ્રતાદિ આચરણાઓ મોક્ષનું કારણ બને છે. અન્યથા ધ્યેય માત્ર વિચારણા રૂપે રહે છે, કૃત્ય કૃત્યરૂપે થાય છે અને ચિત્ત તેને અનુરૂપ કોઈ ભાવને કર્યા વગર યથા તથા પ્રવર્તે છે. કદાચ ચિત્ત કોઈ ધ્યાનમાં એકાગ્ર હોય તોપણ તે ચિત્ત રાગાદિના ઉચ્છેદને અનુકૂળ પ્રવર્તતું ન હોય તો તે ધ્યાન પણ નિષ્ફળ છે. માટે સર્વક્રિયાઓનો સાર સામ્યભાવ છે અને સામ્યભાવની વૃદ્ધિ અર્થે જ સર્વ વ્રતાદિ આચારો છે.॥૨॥
અવતરણિકા :
વળી, દુષ્ટ ઈન્દ્રિયો પરનો સંયમ, સ્વાધ્યાય આદિની ક્રિયા કે ગુરુને સંપૂર્ણ સમર્પણ પણ સામ્યભાવની પ્રાપ્તિ વિના વ્યર્થ છે તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
શ્લોક ઃ
किं क्लिष्टेन्द्रियरोधेन किं सदा पठनादिभिः । किं सर्वस्वप्रदानेन तत्त्वं नोन्मीलितं यदि ? ।। २३ ।।
શ્લોકાર્થ :
ક્લિષ્ટ એવી ઈન્દ્રિયના રોધથી શું ? સદા પઠનાદિ ક્રિયાથી શું ? સર્વસ્વાદાનથી શું ?=ગુરુને સંપૂર્ણ સમર્પણથી શું ? જો તત્ત્વ=સામ્યભાવ રૂપ તત્ત્વ, ઉમ્મિલિત ન થાય=તે તે ક્રિયાઓથી પ્રગટ ન થાય. I[૨૩]I
