Pratima Shatak Part 02

SR No.: 022183
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Author: Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2002
Total Pages: 446
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Book_Gujarati
File Size: 34 MB

Page 158

४७४
प्रतिमाशs | Rels : 38 देशनादेशितत्वम् । इत्थमेवेन्द्राय स्वाहेत्येव प्रयोगः, न तु शक्राय स्वाहेति पर्यायान्तरेणापि इति अचेतनैव देवता । यद् 'अग्नये प्रजापतये चैत्यादौ देवताद्वयकल्पने गौरवाद् वाक्यभेदप्रसङ्गाच्चचकारबलाच्च विशिष्टस्यैव देवतात्वं, 'अग्निप्रजापतिभ्यां स्वाहा' इत्येव प्रयोगः । धृतिहोमे धृतित्वादेर्देवतात्वरक्षायै चतुर्थ्यन्तमितिचतुर्थ्यन्ततेत्यर्थकम्, 'धृतिः स्वाहा' इत्यादौ प्रथमाया एव चतुर्थ्यर्थविधानात् । अथ देवतोद्देशेन हविस्त्यागो देवतानिष्ठकिञ्चिज्जनकः तत्स्वरूपाजनकत्वे सति तदुद्देशेन क्रियमाणत्वात्, ब्राह्मणोदेश्यकत्यागवत्, घृतोद्देशेन क्रियमाणे दध्नि व्यभिचारवारणाय सत्यन्तम्, तच्च परिशेषात् स्वामित्वादि, इति सिद्धं देवताचैतन्यमिति चेत् ? न, अप्रयोजकत्वात्, तनिष्ठकिञ्चिज्जननाय क्रियमाणत्वस्यौपाधिकत्वाच्च, न हि हविस्त्यागो देवतानिष्ठकिञ्चिदुद्देशेन क्रियते किन्तु स्वनिष्ठफलोद्देशेन । 'शिवाय गां दद्यात्' इत्यादौ तूद्देश्यत्वे भाक्ता चतुर्थी, ददातिस्त्यागमात्रपर इति नानुपपत्तिरित्याह । टीमार्थ :
__मीमांसकस्तु ..... निर्देश्यत्वम् । 4जी भीमांस 3 छ । यता त विद्यमान ५ द्र વિશ્વેતનનું દેવતાપણું નથી; જે કારણથી દેશનાદેશિત ચતુર્થત પદથી નિર્દેશ્યત્વ તે દેવતાપણું, છે.
० तद्धि मी 'हि' १७६ यस्मा छे. विशेषार्थ :
મીમાંસક ચતુર્મન્ત પદથી નિર્દેશ્ય ઈંદ્રાદિ પદને દેવતા તરીકે સ્વીકારે છે, અને કહે છે કે, ઈંદ્ર विश्वतन साविता ३५ डोवा छतi यशाम उपास्य३५ द्रादि देवता नथी, परंतु ‘इन्द्राय स्वाहा' इत्यादि પદથી જ્યારે યજ્ઞ કરાય છે, ત્યારે ઈંદ્રાદિ પદો જ યજ્ઞમાં ઉપાસ્યરૂપ દેવતા છે, પરંતુ સ્વર્ગમાં રહેલ ઈંદ્ર દેવતારૂપ હોવા છતાં ઉપાસ્ય દેવતા નથી. उत्थान :
દેવતાના લક્ષણમાં દેશનાદેશિત વિશેષણ આપવાનું પ્રયોજન કહે છે – टीमार्थ :
ब्राह्मणाय ..... देशनादेशितेति । 'ब्राह्मणाय दद्यात्' त्यामा प्रान विताना वार માટે દેશનાદેશિત એ પ્રકારે વિશેષણ પદ છે.
હવે લક્ષણમાં દેશનાદેશિત પદાર્થ શું છે તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે -
देशना= ...... देवता । शना मात् , तना 43=d६ 43, हे याराम विमा यतुत પદ નિર્દેશ્યપણા વડે કરીને જે ઈંદ્રાદિ પદ બોધિત છે, તે ઈંદ્રાદિ પદ ત્યાં અર્થાત્ તે યાગમાં, દેવતા છે.