________________
૧૨૪
ઉપદેશમાળા * भिक्खू गीयमगीए, अभिसेए तहय चेव रायणिए ।
एवं तु पुरिसवत्युं, दव्वाइ चउव्विहं सेसं ।।३९५।। * चरणइयारो दुविहो, मूलगुणे चेव उत्तरगुणे य । मूलगुणे छट्ठाणा, पढमो पुण नवविहो तत्थ ।।३९६।।
(૩૯૫) (૩૯૨મી ગાથામાં આય-વ્યય તોલીને વર્તવાનું કહ્યું, તો એ શાને આશ્રીને તોલવાના? તો કે) સાધુ ગીતાર્થ (આગમજ્ઞાતા), અગીતાર્થ,
અભિષેક' =ઉપાધ્યાય, “તથા ચ”=આચાર્ય, “ચેવ” =સ્થવિર-ગણાવચ્છેદક, પ્રવર્તક “રાયણિએ”= રતાધિક (ચારિત્ર પર્યાયે અધિક) એ પ્રમાણે પુરુષ વસ્તુ આશ્રીને આય-વ્યયની તુલના કરવાની. બાકી દ્રવ્યાદિ (દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ) ચાર પ્રકારને આશ્રીને તોલવાનું. (અલબત્ દ્રવ્યાદિ ચાર પૈકી દ્રવ્યમાં ‘પુરુષ સમાઈ જાય, કિન્તુ અહીં અલગ લીધા તે એની પ્રધાનતા બતાવવા. હવે આ રીતે ન તોલે તો અતિચાર લાગે.)
(૩૯૬) (અતિચાર સામાન્યથી રત્નત્રયી અંગે લાગે. વિશેષથી), ચારિત્રમાં અતિચાર (અતિક્રમણ) બે પ્રકારે, ૧. મૂળગુણમાં, તથા ૨. ઉત્તરગુણમાં (એમાં) મૂળગુણમાં છે “સ્થાન” (પ્રાણાતિપાત-વિરમણથી રાત્રિભોજનવિરમણ સુધી) અતિચારના વિષય હોય છે.
એમાં ય પહેલો મૂળગુણ પ્રાણાતિપાત-વિરમણ (પૃથ્વી આદિપ સ્થાવરકાય+ ૩વિકસેન્દ્રિય + ૧ પંચેન્દ્રિય, એ નવની રક્ષા કરવાની હોવાથી) નવ પ્રકારે છે. (અતિચારનાં ૯ સ્થાન.)
