Dharmbindu Prakaran Part 02

SR No.: 022100
Original Sutra Author: N/A
Author: Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2012
Total Pages: 382
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Book_Gujarati
File Size: 25 MB

Page 108

धर्मसिंधु प्रकरण भाग-२ | अध्याय - 3 / सूत्र- 39
८७
प्रबलप्रमाददोषादनुपस्थापनम् अनवतारणम्, एतदुक्तं भवति - 'कदा मया सामायिकं कर्त्तव्यम्, कृतं मया सामायिकं न वा' इत्येवंरूपस्य स्मरणस्य भ्रंश इति । ननु मनोदुष्प्रणिधानादिषु सामायिकस्य निरर्थकत्वादभाव एव प्रतिपादितो भवति, अतिचारश्च मालिन्यरूपो भवतीति कथं सामायिकाभावे ? अतो भङ्गा एवैते नातिचाराः, सत्यम्, किन्त्वनाभोगतोऽतिचारत्वमिति । ननु द्विविधं त्रिविधेन सावद्यप्रत्याख्यानं सामायिकम्, तत्र च मनोदुष्प्रणिधानादौ प्रत्याख्यानभङ्गात् सामायिकाभाव एव, तद्भङ्गजनितं प्रायश्चित्तं च स्यात्, मनोदुष्प्रणिधानं च दुष्परिहार्यम्, मनसोऽनवस्थितत्वाद्, अतः सामायिकप्रतिपत्तेः सकाशात् तदप्रतिपत्तिरेव श्रेयसीति, नैवम्, यतः सामायिकं द्विविधं त्रिविधेन प्रतिपन्नम्, तत्र मनसा सावद्यं न करोमीत्यादीनि षट् प्रत्याख्यानानि इत्यन्यतरभङ्गेऽपि शेषसद्भावान्न सामायिकस्यात्यन्ताभावः, मिथ्यादुष्कृतेन मनोदुष्प्रणिधानमात्रशुद्धेश्च, सर्वविरतिसामायिकेऽपि तथाऽभ्युपगतत्वात्, यतो गुप्तिभङ्गे मिथ्यादुष्कृतं प्रायश्चित्तमुक्तम्, यदाह"बीओ उ असमिओ मि त्ति कीस सहसा अगुत्तो वा" [आव० नि० १४३९] द्वितीयोऽतिचारः समित्यादिभङ्गरूपोऽनुतापेन शुद्ध्यतीत्यर्थः, इति न प्रतिपत्तेरप्रतिपत्तिर्गरीयसीति । किञ्च, सातिचारानुष्ठानादप्यभ्यासतः कालेन निरतिचारमनुष्ठानं भवतीति सूरयः । यदाह - " अभ्यासोऽपि प्रायः प्रभूतजन्मानुगो भवति शुद्धः" [ षोडशक० १३ ।१३] ।।३१ / १६४।।
टीडार्थ :
यो दुष्प्रणिधानानि भवति शुद्धः " ।। योगहुष्प्रणिधानो, अनाहर, स्मृतिअनुपस्थान से प्रभागे समास छे= प्रभाएंगे सूत्रो समास छे. त्यां= सामायिना पांय अतियारोमां, योग भन-वयनકાયા છે, તેઓનું દુપ્રણિધાન=સાવદ્યમાં પ્રવર્તનરૂપ દુપ્રણિધાન, યોગદુપ્રણિધાન છે. આ ત્રણ સામાયિકના અતિચાર છે.
-
*****
અનાદર : વળી, અનાદર પ્રબળ પ્રમાદ આદિ દોષના કારણે જેમ તેમ કોઈ રીતે સામાયિકને કરીને તત્ક્ષણ જ પારવું= સામાયિકનો સમય પૂર્ણ થાય કે તરત જ પારવું એ અનાદર છે. અથવા અકૃત સામાયિકના કાર્યવાળાનું જ=સામાયિક ગ્રહણ કર્યા પછી સામાયિકને ઉચિત સ્વાધ્યાય આદિ જેણે કર્યો નથી તેવા સામાયિક કરનારનું તે ક્ષણમાં જ પારવું એ અનાદર છે.
સ્મૃતિઅનુપસ્થાન : વળી, સ્મૃતિનું અનુપસ્થાપન=સામાયિકના કરણના અવસરવાળા વિષયનું અથવા કરાયેલ સામાયિકનું પ્રબળ પ્રમાદ દોષના કારણે અનુપસ્થાપન=અનવતારણ. આ કહેવાયેલું થાય છે ક્યારે મારે સામાયિક કરવું જોઈએ અથવા મારા વડે સામાયિક કરાયું કે નહિ એ પ્રકારના સ્મરણનો ભ્રંશ એ સ્મૃતિઅનુપસ્થાપન છે.
-