________________
૪૯
વૈરાગ્યકલ્પલતા/બ્લોક-૪૯-૫૦ બને તેના તત્વને જોવા માટે વ્યાવૃત એવી યોગદષ્ટિથી, તેના ઉપાયનિષ્ઠ જે અન્વેષણા=શુદ્ધ ક્રિયાના ઉપાયનિષ્ઠ “કઈ રીતે આ મારી ક્યિા લક્ષ્યવેધી બને ?” એ પ્રકારની અન્વેષણા, તે અસદ્ગહથી ઉત્તીર્ણ એવા વિચારથી સુંદર સ્કંધસ્વરૂપ કહેવાય છે યથાતથા ક્રિયા કરવાની મનોવૃત્તિરૂપ જે અસદ્ગહ તેનાથી રહિત એવો જે સુંદર વિચાર તત્રવરૂપ અન્વેષણા કહેવાય છે. ll૪૯II ભાવાર્થસ્કંધસ્થાનીય ધર્મનું સ્વરૂપ :
સદાચારપરાયણ જીવોને જોઈને સદાચારની ઇચ્છા થઈ. ત્યાર પછી શુદ્ધ ક્રિયા કરવાની ઇચ્છાના વિષયવાળો પ્રવાહ શરૂ થયો જે અંકુરરૂપ છે. ત્યાર પછી તત્ત્વના અર્થી જીવો યોગીપુરુષ પાસે જઈને શુદ્ધ ક્રિયાના ઉપાયોની અન્વેષણા કરે છે અર્થાત્ શુદ્ધ ક્રિયાના ઉપાયને જાણવા ઉદ્યમ કરે છે. તે વખતે યોગી પુરુષોના વચનને તે રીતે જાણવા યત્ન કરે છે, જેથી પોતે આ ક્રિયા લક્ષ્યવેધી કરી શકે તેવો ક્ષયોપશમ થાય અને તે ક્રિયાની સમ્યગૂ નિષ્પત્તિ માટે તત્ત્વને જોવા માટે વ્યાપારવાળી એવી યોગમાર્ગની દૃષ્ટિથી તેના ઉપાયોને જાણવા માટે ઉદ્યમ કરે છે.
વળી, માત્ર તેના ઉપાયોને જાણવાથી તેમને સંતોષ થતો નથી પરંતુ યથાતથા ક્રિયા કરવાના અસદ્ગહથી ઉત્તીર્ણ અને શુદ્ધ ક્રિયા કરવાના વિચારોથી સુંદર એવી તે સઉપાયોની અન્વેષણા ચિત્તમાં વર્તે છે, જેને સ્કંધસ્વરૂપ કહેવામાં આવે છે. જલા શ્લોક :
ततः प्रवृत्तिः शमसंयुता या, वैराग्यहेतौ विविधे विचित्रा । सत्यक्षमाब्रह्मदयादिके सा, पत्रप्रवालादिसमा पवित्रा ।।५०।।
