________________
11
अनादिविंशिका द्वितीया
એ જ રીતે બધ-કર્મબન્ધ પણ જન્ય હોવા છતાં પ્રવાહથી અનાદિ છે. અન્યથા - એટલે કે બન્ધને પ્રવાહથી અનાદિ ન માનો તો, તે બધુ અજન્ય અને નિત્ય ઠરશે.
जह भव्वत्तमकयगं न य निच्चं एव किं न बंधोवि ? । किरियाफलजोगो जं एसो ता न खलु एवं ति ॥ १४ ॥ यथा भव्यत्वमकृतकं न च नित्यमेवं किं न बन्धोपि । क्रियाफलयोगो यदेष तन्न खलु एवमिति ॥ १४ ॥
જેમ ભવ્યત્વ અકૃતક (અજન્ય, અનાદિ) હોવા છતાં નિત્ય નથી. તેમ બધા પણ કેમ નહિ ? અર્થાત્ બન્ધ પણ અજન્ય હોવા છતાં અનિત્ય માનો એને જન્ય માનવાની શી જરૂર ? અહીં બધૂ એ ક્રિયાના ફળનો આત્મા સાથે જે યોગ (સંબન્ધ) તસ્વરૂપ છે. માટે તેને અનાદિ અને અનિત્ય ન માની શકાય. અર્થાત્ બન્ધને અનાદિ માનવો હોય તો પ્રવાહથી જ માની શકાય. અહીં ક્રિયા તે રાગ દ્વેષાદિ ભાવ કર્મ અથવા આશ્રવો અને તેના ફળ તરીકે દ્રવ્ય કર્મ લઈ શકાય. દ્રવ્ય કર્મનો આત્મા સાથે સંબંધ તે બબ્ધ કહેવાય. અથવા ફલ તરીકે કર્મબંધના પરિણામે આત્માને જે સુખ દુઃખનો અનુભવ થાય છે તે કહી શકાય. હવે જો કર્મબંધને અનાદિ કહો તો આશ્રયથી બંધ થાય, એટલે કે બંધની ઉત્પત્તિ થાય - એમ નહિ કહી શકાય.
भव्वत्तं पुणमकयगमणिच्चमो चेव तहसहावाओ... । जह कयगो वि हु मुक्खो निच्चो वि य भाववइचित्तं ॥ १५ ॥ भव्यत्वं पुनरकृतकमनित्यं चैव तत्स्वभावात् । यथा कृतकोपि खलु मोक्षो नित्योपि च भाववैचित्र्यम् ॥ १५ ॥
ભવ્યત્વ એ તથાસ્વભાવે જ અકૃતક હોવા છતાં અનિત્ય છે. જેમ કૃતક હોવા છતાં મોક્ષ નિત્ય પણ છે. જગતના ભાવોનું વૈચિત્ર્ય જ એમાં કારણ છે. અર્થાત એવો કોઈ નિયમ નથી કે જે નિત્ય હોય તે અનાદિ જ હોય અને જે અનાદિ હોય તે નિત્ય જ હોય. અહીં ભવ્યત્વ એટલે મુક્તિગમનમાં કારણભૂત જીવસ્વભાવ સમજવો. “વિતામનો થર્વ ભવ્યત્વમ્'
एवं चेव दिदिक्खा भवबीजं वासणा अविज्जा य । सहजमलसद्दवच्चं वनिज्जइ मुक्खवाइहि ॥ १६ ॥ एवमेव दिक्षा भवबीजं वासना अविद्या च ।
सहजमलशब्दवाच्यं वय॑ते मोक्षवादिभिः ॥ १६ ॥ १ घ मलसद्दवञ्चे
