________________
88
शिक्षाविंशिका द्वादशी तत एतत्प्रधानं निस्पमसुखहेतुभावतो ज्ञेयम् ।
अत्रापि ह्यौदयिकसुखं तत एवोपशमसुखम् ॥ ४ ॥ ચક્રવર્તિપણા કરતાં પણ શિક્ષાદ્ધિકનું પાલન પ્રધાન છે. કારણકે તે નિરુપમાં સુખ (મોક્ષ)નો હેતુ છે. રાજ્ય કરવામાં તો ઔદયિક (કર્મોદયજન્ય) સુખ છે. જ્યારે યતિપણામાં ઉપશમભાવનું (સ્વાધીન) સુખ છે. (ટી.) ચક્રવર્તિનું સુખ કર્મોદયજન્ય અને પૌગલિક છે. તેથી અપૂર્ણ, ક્ષણિક અને નરકગતિ આદિનું કારણ છે. જ્યારે યતિપણાનું સુખ ઉપશમજન્ય-ચિત્તની પ્રસન્નતાને લઈને હોય છે, એટલે તે સ્વાધીન છે. વિષય-કષાયની લાગણીઓ શાન્ત પડી જવાથી જે માનસિક તૃપ્તિ ઉત્પન્ન થાય છે, એના અનુભવ સ્વરૂપ એ સુખ છે, તેથી તે નિરવધિ છે. અનુત્તર દેવના સુખને પણ ઓળંગી જાય છે.
सिक्खादुगंमि पीई जह जायइ हंदि समणसीहस्स । तह चक्कवट्टिणो वि हु नियमेण न जाउ नियकिच्चे ॥ ५ ॥ शिक्षाद्विके प्रीतिर्यथा जायते हन्त श्रमणसिंहस्य । तथा चक्र वर्तिनोऽपि खलु नियमेन न जातु निजकृत्ये ॥ ५ ॥
શ્રમણસિંહને (ઉત્તમ કક્ષાના પતિને) જેવી પ્રીતિ શિક્ષાદ્ધિકમાં થાય છે, તેવી પ્રીતિ ચક્રવર્તિને સ્વકૃત્યોમાં ન જ થાય. (ટી.) જો કે અનેક રાજાઓની વચ્ચે દરબારમાં દેદિપ્યમાન સિંહાસન ઉપર બિરાજમાન થઈ આજ્ઞાઓ ફરમાવવી, ખંડિયા રાજાઓના મુજરા લેવા, રાજ્યવૈભવો ભોગવવા વગેરે ચક્રવર્તિના કર્તવ્યો રસપ્રદ છે, ઓતપ્રોત બનાવી દે તેવાં છે છતાં પણ અધ્યયન અને તદનુસારી ક્રિયા-આચરણમાં ઉત્તમ સાધુને ચક્રવર્તિ કરતાં પણ અધિક રસ-પ્રીતિ-આનંદ હોય છે.
गिण्हइ विहिणा सुत्तं भावेणं परममंतरूव त्ति । जोगो वि बीयमहुरोदजोगतुल्लो इमस्स त्ति ॥ ६ ॥ गृह्णाति विधिना सूत्रं भावेन परममन्त्रस्पमिति ।
योगोपि बीजमधुरोदकयोगतुल्योऽस्येति ॥ ६ ॥
સૂત્રને પરમમન્વરૂપ સમજીને વિધિપૂર્વક ગ્રહણ કરે. સુત્ર અને વિધિનો યોગ. એ બીજ મધુર પાણીના સંયોગની જેમ ફલદાયી નીવડે છે. (ટી.) વિધિ વિનાના સૂત્રના અધ્યયનથી કદાચ જ્ઞાન-જાણપણું પ્રાપ્ત થઈ જાય, પણ એથી પરિણિતિનું ઘડતર-વિરતિની પ્રાપ્તિરૂપ ફળ ન નીપજે. જેમ ખારા પાણીથી વૃક્ષ જેમ તેમ ઊગી જાય પણ તે ફળ આપનારું નથી બની શકતું.
१ अ घ जइ जायइ
