________________
ધર્મલક્ષણ ષોડશક-૩ अस्य स्वलक्षणमिदं धर्मस्य बुधैः सदैव विज्ञेयम् । સામપરિશુદ્ધ થવામિથ્યાત્તાપામ્ ૨ |
ધર્મનું લક્ષણ શું? બધા આગમોમાં કહેલી વાતથી યુક્તિ સંગત હોય. જેનો આદિ, મધ્યમ, અંત, કલ્યાણકર હોય. તેને બુદ્ધિમાન પુરુષોએ (પંડિતોએ) ધર્મનું લક્ષણ જાણવું. ૧. धर्मश्चित्तप्रभवो यतः क्रियाधिकरणाश्रयं कार्यम् । मलविगमेनैतत्खलु पुष्ट्यादिमदेष विज्ञेयः ॥२॥
ધર્મ ચિત્તમાં ઉત્પન્ન થાય છે. વિધેય અને નિષેધરૂપ આચરણ (ધર્મક્રિયા) કરવાથી, રાગ-દ્વેષરૂપ મળ જવાથી થતી પુષ્ટિ અને શુદ્ધિ જેમાં હોય તે ધર્મ કહેવાય છે. (અભવ્યાદિમાં માર્ગાનુસારી ધર્મ હોવા છતાં તત્ત્વરૂપે ધર્મ નથી, કારણકે તે રાગ-દ્વેષ રૂપ મળથી રહિત પુષ્ટિ અને શુદ્ધિ વગરનો ધર્મ છે.) દા.ત.- ૧.કાલસીરિક-કૂવામાં પાડાન માર્યા પણ કલ્પનાથીમાર્યા.
૨. કપિલાદાસી:-દાન આપ્યું પણ મનથી નહિ. (બળાત્કારે). - ૩. વિનયરત્ન - વિનય કર્યો પણ રાગ-દ્વેષનાં પોષણરૂપ.૨. रागादयो मलाः खल्वागमसद्योगतो विगम एषाम् । तदयं क्रियात एव हि पुष्टिः शुद्धिश्च चित्तस्य ॥ ३ ॥ મેલ ક્યો અને કોનો?
રાગ-દ્વેષ અને મોહ એજ ચિત્તનો મેલ છે. બાહ્ય મેલ શરીરનો, કપડાંનો કે કોઈ વસ્તુનો કહેવાય છે. સમ્યક જાણકારીપૂર્વક કરેલી ક્રિયાથી મેલ જાય છે. શાસ્ત્રમાં કહેલ વિધિ, પ્રતિષેધપૂર્વકની ક્રિયા) અને તેથી ચિત્તની શુદ્ધિ અને પુષ્ટિ થાય છે. ૩. ષોડશકભાવાનુવાદ
(૧૩)
