Shravakna Bbar Vrato Yane Navpad Prakaran

SR No.: 022030
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharsuri
Publisher: Vijaydansuri Jain Gyanmandir ane Paushadhshala Trust
Publication Year: 1991
Total Pages: 498
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 155

૧૩૮
શ્રાવકના બાર યાને ગાથાર્થ – પ્રાણાતિપાતમાં ૨૪૩ ભેદે છે. પ્રમાદ આઠ પ્રકારનો છે. પ્રાણે ચાર વગેરે છે. પરિણામને આશ્રયીને ૧૦૮ ભાંગા છે.
ટીકાથ – પ્રાણાતિપાતમાં ૨૪૩ ભેદ છે. પ્રાણનો અતિપાત=નાશ તે પ્રાણાતિપાત. અહીં પ્રાણ શબ્દને પ્રાણી અર્થ સમજવો. જેમ લોકમાં દંડધારી પુરુષને દંડ કહેવામાં આવે છે, તેમ અહીં પ્રાણ ધારણ કરનારને પ્રાણ કહેવામાં આવેલ છે. (આથી પ્રાણનો અતિપાત=નાશ એટલે પ્રાણીને અતિપાત.) આ ભેદો પ્રાણાતિપાતનું સ્વરૂપ છે.
પ્રાણાતિપાતના ૨૪૩ ભેદો આ પ્રમાણે છે. – એકેંદ્રિય ૫ અને બેઈંદ્રયથી પંચુંદ્વિય સુધીના ૪, એમ નવ ભેદો થયા. તેને મન-વચન-કાયા એ ત્રણ કરણથી ગુણતાં ર૭ થયા. તેને કરણ–રાવણ—અનુમોદન એ ત્રણ યોગોથી ગુણતાં ૮૧ થયા. તેને અતીતઅનાગત-વર્તમાન એ ત્રણ કાળથી ગુણતાં ૨૪૩ થયા. આ ભેદ પ્રાણાતિપાતનું સ્વરૂપ છે.
જીવ જેનાથી મોક્ષમાર્ગ પ્રત્યે શિથિલ ઉદ્યમવાળા બને તે પ્રમાદ. તે પ્રમાદ આઠ પ્રકારે છે. કહ્યું છે કે
અજ્ઞાન, સંશય, મિથ્યાજ્ઞાન, રાગ-દ્વેષ, અશ્રદ્ધા, ધર્મવિષે અનાદર, અને યોગનું દુપ્રણિધાન (=અયોગ્ય પ્રવૃત્તિ) એ આઠ પ્રકારનો પ્રમાદ છે. પ્રમાદના ચેગથી જીવ પ્રમત્ત બને છે. પ્રમાદથી રહિત જીવ અપ્રમત્ત બને છે.” (૧-૨)
આ પ્રમાદ પણ પ્રાણાતિપાતનું સ્વરૂપ છે. (કારણ કે પ્રમાદથી પ્રાણાતિપાત થાય છે.)
પ્રશ્ન –જેના અતિપાતનું સ્વરૂપ કહેવામાં આવે છે એ પ્રાણે ક્યા છે? ઉત્તર:ચાર વગેરે પ્રાણ છે. મારિ પદથી છ વગેરે પ્રાણે સમજવા. કહ્યું છે કે
એકેદ્રિયને (એક દ્રય, એક બળ, શ્વાસોશ્વાસ અને આયુષ્ય એમ) ચાર, બેઈદ્રિયને (બે ઈંદ્રિય, બે બળ, શ્વાસોશ્વાસ અને આયુષ્ય એમ) છે, તેઈદ્રિયને (એક ઈદ્રિય વધવાથી) સાત, ચઉરિંદ્રિયને (એક ઈદ્રિય વધવાથી) આઠ, અસંજ્ઞી પંચેદ્રિયને (એક ઈંદ્રિય વધવાથી) નવ, સંજ્ઞી પચંદ્રિયને (એક બી વધવાથી) દશ પ્રાણુ જાણવા.”
પરિણામ એટલે ચિત્ત વગેરેની પરિણતિવિશેષ. તેમાં ૧૦૮ ભાંગા થાય છે. આ ૧૦૮ ભાંગ પણ પ્રાણાતિપાતનું સ્વરૂપ છે. ૧૦૮ ભાંગા આ પ્રમાણે છે – સંરંભ, સમારંભ અને આરંભ એ ત્રણ મનવચન-કાયા દ્વારા થાય છે. માટે ૩૪૩=૯ થાય. આ નવ ભેદે સ્વયં કરે છે, કરાવે છે, અને અનુમોદે છે. એટલે નવને કરણ–કરાવણ અનુમદન એ ત્રણ ભેદથી ગુણતાં ૨૭ થાય. ૨૭ ભેદોમાં કેધાદિ ચાર કષા નિમિત્ત બને છે. માટે ૨૭*૪=૧૦૮ ભેદો થયા.