________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
तित्थ पणामं काउं, कहेई साधारणेण सद्देण ।
સવ્વેસિં સત્તાળ, જોગળનીરા મયવં॥૧॥ શ્રી આ. નિ.
૨૯
અર્થ :—તીર્થને પ્રણામ કરીને યોજનગામી એવા સાધારણ શબ્દો વડે કરીને બધા જીવોને ભગવાન ધર્મ કહે છે.
જે કારણ વડે કરીને તીર્થંકરને પૂજ્ય એવું તીર્થ છે. તે કારણ વડે જ એ તીર્થ સર્વને પણ પૂજ્ય છે. કારણ કે પૂજ્યથી પૂજાએલું હોવાથી.
અહિં તીર્થ અને તીર્થંકર એ બન્નેનું અન્યોન્ય યથાયોગ્ય રીતે નમસ્કરણીય અને નમસ્કારક ભાવલક્ષણ સંબંધ સૂચવ્યો. હવે આ સંબંધની અંદર અંતર્યુક્તિ આ પ્રમાણે છે.
કુપાક્ષિકોએ વિકલ્પેલો સમુદાય, તીર્થંકરને નમસ્કરણીય નથી થતો. કારણ કે તીર્થંકરો પોતે પોતાના હાથે સ્થપાયેલા જ તીર્થને નમસ્કાર કરે છે. બીજાના તીર્થને નહિ. અને પોતાનું સ્થપાયેલું તીર્થ જ્યાં સુધી તીર્થનો સ્થિતિકાલ હોય છે. ત્યાં સુધી રહેવાનું જ છે અને તે તીર્થનો વિચ્છેદ થયે છતે તે તીર્થંકરોનું તીર્થ કહેવાતું નથી. પરંતુ જે કોઈ તીર્થને સ્થાપે તેના સંબંધીનું જ તીર્થ કહેવાય અને તે સ્થાપનારને જ નમસ્કરણીય થાય. આ પ્રમાણેનો સિદ્ધાંત હોયે છતે જે કુપાક્ષિકોનો સમુદાય છે તે જો તીર્થ હોય તો તેના તીર્થંકરો પણ શિવભૂતિ-ચંદ્રપ્રભ-જિનદત્ત આદિ કહેવાય. અને તેમના મૂલવાળો જે સમુદાય એ એમનું તીર્થ! અવિચ્છિન્ન તીર્થમાંથી નીકળીને પોતાની મતિકલ્પનાથી વિકલ્પેલી પ્રરૂપણા વડે તીર્થથી વિલક્ષણ એવો સમુદાય ઊભો કરવા વડે કરીને તથા વિદ્યમાન તીર્થનું અસ્વીકૃતપણું હોવાથી તમારું તીર્થ શિવભૂતિ આદિ વડે થયેલ છે, નહિં કે તીર્થંકરોથી. એ સિદ્ધ થાય છે. આ યુક્તિ કુપાક્ષિકોની કદાશારૂપી વેલડીના વિનાશમાં હિમસંપાત જેવી છે. ।। ગાથાર્થ-૧૮ ॥ હવે તીર્થંકરે પ્રવર્તાવેલું તીર્થ પણ કોને આધીન છે? તે કહે છે.
तं चिअ समणायत्तं, पण्णत्तं जिणवरेण वीरेण ।
न विणा तित्थं निग्गंथेहि त्ति पवयणवयणाओ ॥ १६ ॥
શ્રી મહાવીરદેવ વડે સ્થપાયેલું જે તીર્થ તે તીર્થ જ શ્રમણાધીન એટલે સાધુને આધીન છે. એમ વીર જિનેશ્વર ભગવંતે કહેલું છે. સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકા એ ચતુર્વિધસંઘમાં પહેલા સાધુ મુખ્ય છે. તેનો હેતુ કહે છે. નૅ વિળા તિસ્થં નિĪëદ્દિ” નિગ્રંથો વગર આ તીર્થ હોતું નથી.'' એ પ્રમાણે પ્રવચનનું વચન હોવાથી સાધુઓ વિના તીર્થ રહે-ટકે નહિ. આ ચારેય વર્ગમાં એક બીજાનું અનુસંધાન હોવાથી એકાકી સમુદાય કોઈ દિવસ તીર્થ ન થાય. એ ચારમાંથી એકનો પણ અભાવ હોયે છતે તીર્થ વ્યપદેશનો અસંભવ હોવાથી. ।। ગાથા-૧૬ |
એ સાધુઓમાં પણ સૂરિ–આચાર્ય મુખ્ય છે. હવે એ આચાર્ય કેવા હોય અને કેવી રીતે થાય? તે જણાવે છે.
