________________
કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ जम्हा तीएऽवयवो, पहाणुदयसंजुओ अ बीअदिणे। हीणा पुण पुबदिणे, पुण्णा पण्णेहिं दिट्टत्ति ॥२१५॥
જે કારણથી તે જ તિથિ એટલે કે વૃદ્ધિતિથિ, તે વૃદ્ધિતિથિનો પ્રધાન ઉદય સહિતનો અવયવ, બીજે દિવસે હોય છે અને ક્ષીણ તિથિ પણ તેની આગલના દિવસે પૂર્ણ હોય છે. ખરેખર હીનપણું એટલે શું ? હીનપણું એટલે “તિથિનો નાશ” એમ નહિ સમજવું; પરંતુ જ્યારે તેરસ બે ઘડી માત્ર હોય અને ચૌદશ–૫૪ ઘડી માત્ર હોય ત્યારે તે ચૌદશનું હીનપણું-–ક્ષય સ્વીકારાય છે. કારણ કે રવીવાર આદિ જે વાર છે એટલે કે ૬૦–ઘડી–૨૪–કલાક પ્રમાણન છે અને તેથી કરીને તે રવિવારની પૂર્તિનો તે વાર સુધી ૧૪ તિથિનો પહોંચવાનો અભાવ હોવાથી, ચૌદશનું હીણપણું સ્વીકારાય છે. અને એ પ્રમાણે તાત્ત્વિક વાત જ્યોતિષ શાસ્ત્રમાં નિપુણ એવા પંડિતોએ જોયેલી છે. ii ગાથાર્થ–૨૧૫ |
હવે તિથિના ક્ષયમાં ખરતરોનું અર્ધજરતીયપણું જણાવે છે.
अट्ठमिपडणे सत्तमि, चउदसि पडणे अ पुण्णिमा पमुहा। इअ अद्धजरइकुक्कुरि कीडइ जिणदत्तनिलयंमि॥२१६॥
આઠમનો ક્ષય હોય ત્યારે સાતમ. અને ચૌદશનો ક્ષય હોય ત્યારે પૂનમ અને અમાસ. એટલે અર્ધજરતીય કૂતરી જિનદત્તના ઘરમાં ખેલી રહી છે. આનો સ્પષ્ટ ભાવ એ છે કે જ્યારે આઠમ આદિ તિથિનો ક્ષય હોય ત્યારે આઠમ આદિ સંબંધીનું જે કાર્ય છે તે સાતમ આદિની અંદર “આઠમ આદિ છે એ પ્રમાણેની બુદ્ધિથી કરે છે. અને જ્યારે ચૌદશનો ક્ષય હોય એટલે કે ચૌદશ મૂળમાંથી ગયેલી હોય ત્યારે ચૌદશ પર્વતિથિનું આરાધ્યપણું હોવાથી પર્વરૂપ એવી પૂનમમાં ચૌદશનું કૃત્ય કરાય છે. અને અહીં ચોમાસી સિવાયની પૂનમ અને અમાવસ્યા શ્રાવકોને માટે જ પૌષધવ્રતને આશ્રીને આરાધ્યપણે સ્વીકારી છે. કારણ કે–“વાસમુદ્ધિપુoણમાસળી પરિવુvi પોસહં સખ્ત ગળુપાતેમાના વિદતિ” એટલે કે આઠમ ચૌદશ–પૂનમ-અમાવસ્યા આદિ પર્વતિથિને વિષે સમ્યપ્રકારે પૌષધનું અનુપાલન કરતાં વિચરે છે. એ પ્રમાણેનું પ્રવચનનું વચન હોવાથી.
પરંતુ કોઈપણ ઠેકાણે પૂનમ અને અમાવસ્યા સાધુઓને પણ અમૂક વિધિએ કરીને આરાધન કરવા લાયક છે એવું જણાવેલું નથી. અને તેવી રીતે પાક્ષિકના કૃત્યને અંગીકાર કરીને જેવી રીતે તેરસ સ્વીકારાય છે. તેવી રીતે પૂર્ણિમા આદિ પણ પાક્ષિક કૃત્યને ઉપયોગી કેવી રીતે થાય? અર્થાત ન જ થાય. અને ક્ષીણ એવી જે ચૌદશતિથિ, તેરસમાં સંપૂર્ણરીતે રહેલી છે જેથી કરીને તેરસ તિથિને વિષે તેરસ અને ચૌદસ બન્ને તિથિનું વિદ્યમાનપણું હોવાથી ચૌદશનું જે કાંઈ કાર્ય છે તે તેરસમાં જ કરવું યુક્ત છે.
આ તિથિક્ષયવૃદ્ધિને વિષે ઘણી યુક્તિઓ છે અને એથી કરીને વિસ્તારના અર્થી એવા આત્માઓએ મારી રચેલા તત્ત્વતરંગિણી ગ્રંથથી જાણી લેવી. || ગાથાર્થ–૨૧૬ /
