________________
૧૮૬ <
કુપક્ષકૌશિકસહસ્રકિરણાનુવાદ
આવશ્યક ચૂર્ણિની અંદરે–મહાનિશીથસૂત્રમાં અને પાક્ષિકચૂર્ણિમાં પાક્ષિક તપ પ્રમુખયુક્ત એવી ચૌદશ કહેલી છે. તે આ પ્રમાણે આવશ્યકસૂત્ર કાયોત્સર્ગચૂર્ણિમાં કહ્યું છે કે ‘આઠમ-ચૌદશને દિવસે તીર્થંકર ભગવંતો અને સાધુઓને વાંદવા જોઈએ' તેવી જ રીતે મહાનિશીથસૂત્રના સાતમા અધ્યયનમાં કહેલું છે કે : —‘બળ-વીર્ય-પુરુષાત્કાર-પરાક્રમ-આદિની સામગ્રી હોયે છતે આઠમ–ચૌદશજ્ઞાનપાંચમ–પર્યુષણા–ચૌમાસીની અંદર–ઉપવાસ, છઠ્ઠ, અઠ્ઠમ ન કરે તો પ્રાયશ્ચિત્ત આવે.' તેવી જ રીતે પાક્ષિકચૂર્ણિની અંદર-પિક્ષ ખામણાની અંદર ‘પિચં ચ મે હંમે’ વાળી વાતમાં ગુરુ મહારાજ કહે છે. પ્રમાણે, પોસહિઞત્તિ-પૌષધાર્થીએ=પોષાતીએ પણ-આઠમ-ચૌદશના દિવસે ઉપવાસ કરવો.' તેવી જ રીતે વિક્રમ સંવત-૪૭૭માં થયેલા ધનેશ્વરસૂરિજી મહારાજે શત્રુંજય માહાત્મ્યના ત્રીજા સર્ગમાં ચતુર્દશીને દિવસે જ પાક્ષિક, અનાદિ સિદ્ધ કહેલું છે. તે આ પ્રમાણે.
यावज्जीवं विशेषेण, सोऽष्टमीं च चतुर्दशीं । प्रत्याख्यानपौषधादि तपसा ऽऽराधयत्यलम् ॥ १॥
વૈવિારા
स चाष्टमी चतुर्द्दश्योः, पर्वणोस्तपसः क्वचित् । રાજ્યતે નિશ્ચયાત્રષ, વૃતયત્ન जगौ नृपतिरप्येवं श्रुणु रम्भे ! महाव्रतम् । चतुर्द्दश्यष्टमीपर्व, तातेनोक्तं समस्ति नः ॥३॥ त्रयोदश्यां च सप्तम्यां लोकवोधाय भामिनी ! | નવં હિ પહોદ્ધોષો, મવાયેશાત્મનાયતે॥૧॥ ચતુર્દશ્યરમીપર્વ, વ્રતોયે વૈવિ! તુર્ત્તમમ્। करोति यो जनो भक्त्या स याति परमं पदं ॥ १ ॥ अष्टम्यां पाक्षिके पक्षिमृगसिंहादि शावकाः । अप्याहारं न गृह्णन्ति, ये ऽर्हद्धर्मेण वासिताः ॥१ ॥
चतुर्द्दश्यष्टमीपर्वे, दृढधर्मः स धर्मवान् । नित्यमाराधयामास, श्री युगादिजिनांधिवत् ॥१॥
ઇત્યાદિ અનેક શ્લોકો ભિન્ન ભિન્ન અધિકારમાં પ્રતિબદ્ધ છે. તે બધામાં પણ જ્યાં પાક્ષિક શબ્દ છે ત્યાં ચતુર્દશી શબ્દ નથી. અને જ્યાં ચતુર્દશી શબ્દ છે ત્યાં પાક્ષિક શબ્દ નથી.' અને તેથી કરીને પાક્ષિક અને ચતુર્દશી આ બન્ને શબ્દો પરસ્પર પર્યાયવાચી તરીકે હોવાથી—ચતુર્દશીમાં પાક્ષિક શબ્દનો સંકેત અનાદિસિદ્ધ જ છે. તેવી જ રીતે આવશ્યકચૂર્ણિની અંદર સાગરચંદ્ર અને કમલાના દૃષ્ટાંતમાં ‘સાગરચંદ્ર, આઠમ ચૌદશના દિવસે શૂન્ય ઘરમાં અથવા શ્મશાનમાં એક રાત્રિક પ્રતિમા ધ્યાને
