________________
૨૦૦
શતકરાંદોહ
પૌદૂગલિક પદાર્થોમાં તેના મનનો મેળ મળતો નથી તેનું મન ચોંટતું નથી. ૪.
જ્ઞાન બિના વ્યવહાર કો, કહા બનાવત નાચ ? રત્ન કહો કોઉ કાચકું, અંત કાચ સો કાચ ૫
જ્ઞાન વિના ફક્ત એકલા વ્યવહારથી (ક્રિયાકાંડથી) મુક્તિની સાધના કરવી તે નાટક સમાન છે, કોઈ કાચને રત્ન માની ગ્રહણ કરે પણ છેવટે તો કાચ એ કાચ જ છે, તેવી રીતે જ્ઞાન વિના કેવળ બાહ્ય ક્રિયાથી મુક્તિ થતી નથી. ૫
રાચે સાચે ધ્યાનમેં, યાચે વિષય ન કોઈ; નાચે માચે મુગતિ - રસ, આતમ-જ્ઞાની” સોઈ. ૬
આત્મજ્ઞાનીનું લક્ષણ કહે છે. જે સાચા એવા ધર્મધ્યાન અને શુક્લધ્યાનમાં મારી રહે – મગ્નતા ધારણ કરે, પાંચે ઈદ્રિયોના વિષયોની યાચના કરે નહિ, ફક્ત મોક્ષના રસમાં લયલીન થઈ- મગ્ન થઈ નાચે - આનંદ પામે તેને જ આત્મજ્ઞાની જાણવો. (૬)
બહિર અંતર પરમ એ, આતમ-પરિણતિ તીન; દેહાદિક આતમ-ભરમ, બહિરાતમ બહુ દીન. ૭
આત્માની પરિણતિ ત્રણ પ્રકારની છે. (૧) બહિરાત્મા (૨) અંતરાત્મા અને (૩) પરમાત્મા. તેમાં પ્રથમ દેહ-વાણી-મન આદિમાં જેને આત્મપણાની બુદ્ધિ છે, તે દીન-બીચારો બહિરાત્મા છે. ૭
ચિત્તદોષ આતમ-ભરમ, અંતર આતમ ખેલ; અતિનિર્મલ પરમાત્મા, નહિ કર્મ કો ભેલ. ૮
શરીર વગેરેને આત્મા માનવારૂપ ચિત્તના દોષને જે આત્મભ્રમ
