Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुयोगद्वारसमे
मात्रोपसेवितः । इति। तथा-कटुकरसनाम-गळरोगमशमनो मरिचनागराद्याश्रितो रसः- कदुकरसः-तस्य नाम - कटुकरसनाम | कटुकरस सेवन फलमुक्तमायुर्वेदे - कदुर्ग: लामयं शोफं, हन्ति युक्त्योषसेवितः । दीपनः पाचको रुच्यो बृंहणोऽतिकफापहः । इति । तथा कषायरसनाम - रक्तदोषाद्यपनेताविभीतकामलककपित्थाद्याश्रितो रसःकषायरसः, तस्य नाम कषायरसनाम । उक्तंचास्य सेवनफलम् - " रक्तदोषं कर्फ पित्तं, कषायो हन्ति सेवितः । रूक्षः शीतो गुणग्राही रोचकश्च स्वरूपतः" ॥इति ॥ सेवन किया तिक्तरस श्लेष्मा - कफ अरुचि, पित्त, तृषा, कुष्ठ, विष, ज्वर, इनका नाश करता है और बुद्धि को बढाता है। इस तिक्तरस का जो नाम है वह तिक्तरस नाम है। गले के रोग को प्रशान्त करनेवाला एवं मरिच और नागर आदि में रहनेवाला जो रस है वह कटुकरस है। इस कटुकरस के सेवन का फल आयुर्वेदशास्त्र में ऐसा कहा है- युक्ति से सेवन किया गया कटुक रस.... शोफ - सूजन को नष्ट करता है, दीपक, पाचक, रुच्य और बृंहण होता है । बढे हुए कफ को नष्ट करता है। रक्त दोष आदि का नाशक- विभीतक - बहेड़ा आमलक - आँवला एवं कपित्थ आदि के आश्रित जो रस है वह कषाय रस है । इसका जो नाम है वह कषाय रस नाम है। इसके सेवन का फल ऐसा कहा है- सेवित हुआ यह कषाय रस रक्तदोष, कफ, पित्त, को नाश करता है । यह स्वरूप से रूक्ष, शीत और गुणग्राही होता है तथा
तितरसनु ले सेवन वामां आवे तो ४३, मरुथि, पित्त, तृषा, डुण्ड, વિષ અને જવરના નાશ થાય છે અને બુદ્ધિની વૃદ્ધિ થાય છે. આ તિક્તરસનુ' જે નામ છે, તે તિક્તરસ નામ છે.
ગળાના રાગેાને પ્રશાન્ત કરનારા અને રિચ અને નાગર આદિમાં रद्धेनारे! ? रस छे, ते रसनु नाम उम्र (एडवास्वाह) छे. आयुर्वे શાસ્ત્રમાં આ કટુક રસના સેવનનુ' ફળ નીચે પ્રમાણે કહ્યુ છે-ચેાગ્ય માત્રામાં એ કટુક રસનું સેવન કરવામાં આવે, તે શરીરના કોઈ પણ ભાગના સેજો ઉતરી જાય છે, દીપક (પાચનક્રિયામાં મદદ રૂપ) હાય છે, રુચ્ય અને બૃંહણ (શક્તિવર્ધક) હાય છે તે વધારાના કના નાશ કરે છે.
રક્તદોષ આદિના નાશક, બહેડા, આમળાં, કાઠાં આદિમાં રહેલા જે રસ છે તેને કષાય (તુરા) રસ કહે છે. તેનુ જે નામ છે તે કષાયરસ નામ છે. આયુર્વે માં કષાયરસના સેવનનું ફળ નીચે પ્રમાણે કહ્યુ` છે-જો ચાગ્ય રીતે સેવન કરવામાં આવે તે કષાયરસ રકતદોષ, કર, અને પિત્તના નાશ ४२ छे. ते ३क्ष, शीत, गुआदी भने रोय होय छे,
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 020966 |
| Book Title | Anuyogdwar Sutram Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 864 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_anuyogdwar |
| File Size | 25 MB |