Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६१०
अनुयोगद्वारसूत्रे
चतुरस्रम् | अनयोः कर्मधारयः । तुल्यारोहपरिणाहः सम्पूर्णलक्षणोपेताङ्गोपाङ्गावयवः स्वालाष्टाधिकशतोच्छ्रायः सर्वसंस्थानेषु मुख्यः पञ्चेन्द्रियजीवशरीराकारविशेष और हुंड संस्थान । आकृति विशेष का नाम संस्थान है । इन संस्थानों की जो परिपाटी है उसका नाम आनुपूर्वी है । यद्यपि ये संस्थान जीव और अजीव के संबन्धी होने से दो प्रकार के हैं तो भी " इस प्रकार के कथन से यहाँ जीव संबन्धी ही ग्रहण किये गये हैं । जिस संस्थान में नाभि से ऊपर के और नीचे के समस्त अवयव सामुद्रिक शास्त्र के अनुसार अपने २ प्रमाण से युक्त हों, हीनाधिक न हों उसका नाम सम'चतुस्र है, " समं चतुस्रम् यस् तत् समचतुरस्रम् " यह इसकी व्युत्पत्ति है । इसका तात्पर्य यह है कि इस संस्थान में जितने भी शरीर के नाभि से ऊपर नीचे के अंग उपांग रूप अवयव होते हैं वे सब समस्त लक्षणों से सहित होते हैं। न्यूनाधिक भाव इनमें नहीं होता है शरीर के चारों कोने इसमें बराबर होते हैं । इस संस्थान में आरोह और परिणाह - उतार चढाव - एकसा होता है। सामुद्रिक शास्त्र में सुहावने शरीर के जितने भी लक्षण कहे गये हैं वे सब लक्षण इस संस्थान वाले शरीर के अंग और આ ક્રમ સૉંસ્થાના વિન્યાસ કરવે તેને સંસ્થાનાનુપૂર્વીના પ્રથમ ભેદ રૂપ પૂર્વાનુપૂર્વી કહે છે.
સસ્થાન એટલે આકાર આ આકારોની જે પરિપાટી તેનું નામ આનુ પૂર્વી છે જો કે આ સસ્થાન જીવ અને અજીવ વિષયક હાવાને કારણે મુખ્ય એ પ્રકારનું હાય છે, પરન્તુ " समचउरंसे " त्यहि જીવસ બધી સ`સ્થાનાને ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે,
हो द्वारा यहीं
સમચતુરસ્ક્રૂ સ’સ્થાન જે સંસ્થાનમાં (આકાર વિશેષમાં) નાભિની નીચેના અને નાભિની ઉપરનાં સમસ્ત અવયવે સામુદ્રિક શાસ્ત્રમાં ખતાવ્યા પ્રમાણેના તપેાતાનાં પ્રમાણવાળાં હાય છે—હીન અથવા અધિક પ્રમાણવાળાં હાતાં નથી, તે સંસ્થાનને સમચતુરસ્ર સંસ્થાન કહે છે. તેની વ્યુત્પત્તિ આ પ્રમાણે થાય છે—
" समं चतुस्रम् यस्य तत् समचतुरस्रम् " मा उथनना लावार्थ नीचे आभाषे છે—આ સસ્થાનમાં નાભિની ઉપરનાં અને નચેનાં સમસ્ત અંગ ઉપાંગે સમસ્ત લક્ષણેાથી યુક્ત ડાય છે. કોઈ પણ અંગ ઉપાંગ ન્યૂન અથવા અધિકપ્રમાણુવાળું હતું નથી, પશુ સપ્રમાણ હાય છે તેમાં શરીરના ચારે ખૂણુા ખરાખર હાય છે આ સસ્થાનમાં આરાહુ અને અવરાહ-ચઢાવ અને ઉતાર-એક સરખા હૈાય છે. સામુદ્રિક શાસ્ત્રમાં સુંદર શરીરના જેટલાં લક્ષણેા કહ્યાં છે, તે બધાં લક્ષણા આ શરીરના અંગઉપાંગામાં જોવામાં આવે છે. આ સસ્થા
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 020966 |
| Book Title | Anuyogdwar Sutram Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 864 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_anuyogdwar |
| File Size | 25 MB |