Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९२
तात्पर्पदीपिकासमेता- [रज्ञानयोगखण्डेकुहोः कुर्देवता प्रोक्ता गान्धारी चन्द्रदेवता ॥
शखिन्याश्चन्द्रमास्तद्वत्पयस्विन्याः प्रजापतिः॥४०॥ उक्तनाडीनामधिष्ठातृदेवता आह-सुषुम्नायाः शिव इत्यादि ॥ ३७॥३८॥ ३९॥ ४० ॥
विश्वोदराभिधायास्तु भगवान्पावकः पतिः ॥
इडायां चन्द्रमा नित्यं चरत्येव महामुने ॥४१॥ दिनरात्रिषु विषुवायनग्रहणानि देहे दर्शयितुं तेषां चन्द्रसूर्यायत्तत्वात्तयोरेव तावदेहेऽवस्थानमाह-इडायां चन्द्रमा इति । अत एवेडायां पवनस्योद्गमकालो रात्रिः । प्रवेशकालस्त्वहः । रात्रावहनि च परिपूर्णस्य चन्द्रस्योदयास्तमयनियमात् । पिङ्गलायां तु पवनस्योद्गमो दिनं प्रवेशो रात्रिः । तदुक्तं प्रपञ्चसारे---
"देहेऽपि मूलाधारेऽस्मिन्समुद्यति समीरणः । नाडीभ्यामस्तमभ्येति घाणतो द्विषडङ्गले ॥ अहोरात्रमिनेन्दुभ्यामूर्ध्वाधोवृत्तिरिष्यते" इति ॥ ४१ ॥ पिङ्गलायां रविस्तद्वन्मने वेदविदांवर ॥ पिङ्गलाया इडायां तु वायोः संक्रमणं तु यत् ॥४२॥ तदुत्तरायणं प्रोक्तं मुने वेदार्थवेदिभिः ॥
इडायाः पिङ्गलायां तु प्राणसंक्रमणं मुने ॥४३॥ पिङ्गलाया इति । प्राङ्मुखस्थितस्य हि पुरुषस्य पिङ्गला दक्षिणदिशि भवति । इडा तूत्तरदिशि । मकरायनसमये च दक्षिणदिगस्थितः सूर्यः कर्कटायनपर्यन्तं नित्यमुत्तरो गच्छतीति तदुत्तरायणं यथा। एवं पिङ्गलायां स्थितः पवनः सूर्यात्मा यावत्साकल्येनेडा संक्रामति तावदुत्तरायणमित्यर्थः । इत्थं दक्षिणायनमपि द्रष्टव्यम् । तदुक्तं प्रपञ्चसारे
"वामदक्षिणनाडीभ्यां स्यादुदग्दक्षिणायनम्” इति । कालोत्तरे च
_ 'उत्तरं दक्षिणं प्रोक्तं वामदक्षिणसंज्ञितम्' इति ॥ ४२ ॥ ४३ ॥ दक्षिणायनमित्युक्तं पिङ्गलायामिति श्रुतिः ॥ इडापिङ्गलयोः संधिं यदा प्राणः समागतः॥४४॥
१ घ. 'त्तरं ग' । इ. 'तरे गा
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020777 |
| Book Title | Ssut Samhita |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahadev Chimnaji Aapte |
| Publisher | Anand Ashram |
| Publication Year | 1893 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |