SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 962
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir पङ्किलेखनप्रकारः। ४५३ तमे स्थानिन भवतीत्यर्थ व्याख्याय पादेशोऽपि अन्तरतमस्यव स्थानिनः स्थाने भवतीति नियमः स्वीकृतः । तथाच णकारोऽनुनासिकादेशः स्थानिनो यरा मध्ये स्पृष्टप्रयत्नवत्वेन टठडढणानां स्थाने एक भवति नत्वन्यस्य स्थाने इति नियमेन चतुर्मुख इत्यत्र रेफस्य णकारो न भवतीति । यदि तु प्रथमान्त पाठपक्षे किमिति णकारो नेत्युच्यते तहिं "अनुस्वारस्य ययि पर. सवर्णः" इति सूत्रादत्र सूत्रे सवर्णपदमपकृष्य सवर्णोऽनुनासिकादेशो भवतीत्यर्थादत्र रेफस्य सवर्णानुनासिका मावेन न णकारादेश इति बोध्यम् ।१-कुर्वन्तीत्यत्र णत्वे प्राप्ते तस्यासिद्धत्वादनुस्वारे परसवणे च कृते तस्यासिद्धत्वान्न णत्वम् । ननु कुर्वन्ति इत्यत्र ". कुम्वाडनुम्व्यवायेऽपि इत्यनेन रेफादडव्यवहितनकारस्य णत्वं कुतो नेति चेत् ? 'उच्यते' तत्र णस्वे प्राप्ते तस्यासिद्धत्वात् "नश्चापदान्तस्य झलि" इति नकारस्यानुस्वारादेशे 'अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः" इति सूत्रेण तस्य परसवर्णन नकारादेशे परसवर्णस्य गस्वदृष्टयाऽमिद्धत्वान्न रणस्वप्रवृत्तिरिति । २२ येननाप्राप्त इति न्यायेन विसर्जनीयस्य स इत्यस्यापवादोऽयं नतु शपरे विसर्जनीय इत्यस्य । तेन वासाक्षाममित्यादौ । विसर्ग एव । 'येन नाप्राप्ने यो विधिरारभ्यते स तस्य बाधको भवति' इति न्यायस्वरूपम् । यस्कर्तृकावश्यप्राप्तौ यो विधिरारभ्यते स तस्य बाधको भवतीत्यर्थः । यथा यत्र यत्र “कस्कादिषु च" इत्यस्य प्रवृत्तिस्तत्र तत्र तत्र "कुम्वोः कपो च" इत्यस्य प्राप्तिरिति "कुप्वोः कपो च" इति शास्त्रका तृकावश्यप्राप्ती "कस्कादिषु च" इत्यस्यारम्भ इति । "कस्कादिषु च' इतिक पयोधिक भवति । सकललक्ष्यप्राप्तसूत्रस्येवापवादो भवतीत्यर्थः। एवन "विसर्जनीयस्य सः" इत्यस्य सकल लक्ष्येषु प्राप्तिसत्वं कुप्वोरित्यस्य प्रारम्भो नतु शपरे इत्यस्य सर्वत्रप्राप्तिरिति कुप्वोरिति सूत्रं सकललक्ष्यप्राप्तविसर्जनीयस्येति । सूत्रस्यैव बाधकं नतु क्वचित् प्राप्ति विषयशपरे विसर्ज. नीय इस स्य । किन्तु वास:-क्षौमम् इत्यादो शपरे श्येव परत्वाबाधकमिति। २३-एकादेश. शशास्त्र नमित्तकस्य न षत्वम् । कस्कादिषु भ्रातुष्पुत्रशब्दस्य पाठात् । तेनेह न-मातुः कृपा। अयं भाव:-'भ्रातुः-पुत्रः' इत्यत्र "दुइपधस्य चाप्रत्ययस्य" इत्य. नेन विसर्गस्योकारोपधतया षस्वसिद्धस्तदर्थ क्रियमाणः कस्कादिगणे भ्रातुपुत्रशब्द. पाठो ध्यर्थः सन् एकादेशशास्त्रनिमित्तकस्य "इदुदुपधस्य चाप्रत्ययस्य" इत्यनेन षत्वं न भवतीति ज्ञापयति । ततश्च कस्कादिगणे तत्पाठाभावे 'भ्रातुः' इति विसर्गस्थ "ऋत् उत्" इत्येकादेशशास्त्रनिमित्तकस्वेन तस्य परवं न प्राप्नोतीति गणे तपाठस्य चारि. तार्थ्यम् । फलं तु मातुः कृपा इत्यत्र विसर्गस्य न षस्वमिति २४-कस्कादिषु सपिष्कुण्डिकाशब्दपाठोऽसमासे व्यपेक्षाविरहेऽपि षत्वार्थः, व्यपेक्षायां नित्या. ईश्च । ननु सपिं:-कुण्डिका इति स्थिते "नित्यं समासेऽनुत्तरपदस्थस्य" इति "इसु सोः सामर्थ्य" इति वा विसर्गस्य षत्वसिद्धेः कस्कादिगणे सर्विष्कुण्डिकाशब्दपाठः किमर्थ इति चेत् ? अत्रोच्यते, "नित्यं समासे" इत्यनेन हि समासे एव षत्वं विधीयते सपिंषः कुण्डिका सर्पिष्कुण्डिकेति, सुसोः सामर्थे " इत्यनेनापि व्यपेक्षारूपसामध्ये एक पत्वं विधीयते सर्पि. कुण्डिकायां वर्तते इत्यादौ, यदा तु तिष्ठतु सपिः कुण्डिकामानय इति प्रयुज्यते तत्रापि सपि. For Private and Personal Use Only
SR No.020746
Book TitleSiddhanta Kaumudi Bal Manorama
Original Sutra AuthorN/A
AuthorGopal Shastri Nene, Sadashiv Shastri Joshi
PublisherJaykrishnadas Haridas Gupta
Publication Year1941
Total Pages1060
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size26 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy