SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 948
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir अर्थ 'इन्द्रियजय' बतलाता है जो हमारे मतानुसार / विनाहः [वि+नह +घा] कुएं के मुंह का ढकना। अनावश्यक है) 5. श्रद्धा, शिष्टता, सौजन्य 6. सदा- तु० 'वीनाह'। चरण 7. खींच लेना, दूर करना, हटाना -शि० 10 // विनिक्षेपः [वि+नि+क्षिप्+घञ] फेंक देना, भेज देना। 42 8. जिसने अपनी इन्द्रियों को वश में कर लिया है विनिग्रहः [वि-नि+ग्रह +अप] 1. नियंत्रण करना, ---जितेन्द्रिय 9. व्यापारी, सौदागर / सम-अवनत दमन करना, वश में करना -- भग० 1317, 17116, (वि.) झुका हुआ, विनम्र, - ग्राहिन् (वि०) शास- मनु० 9 / 263 2. पारस्परिक विरोध या अर्थान्तरनीय, आज्ञाकारी अनुवर्ती,—वाच् (वि.) मृदुभाषी, न्यास / मिलनसार,-स्थ (वि०) विनयशील, शालीन / विनिद्र (वि.) [विगता निद्रा यस्य-प्रा० ब०] 1. निद्राविनयनम् (वि०+नी+ल्यट] 1. हटना, दूर करना-मेघ० रहित, जागा हुआ (आलं० से भी) रघु० 5 / 65 52 2. शिक्षा, शिक्षण, प्रशिक्षण, अनुशासन / 2. मुकुलित, खुला हुआ, खिला हुआ, फूला हुआ विनशनम् [वि+नश् + ल्युट] नाश, हानि, विनाश, -विनिद्रमंदाररजोरुणांगुली- कु. 5 / 8 / / लोप,-नः उस स्थान का नाम जहाँ सरस्वती नदी विनिपातः | वि+नि+पत-घा] 1. अध: पतन, गिराव रेत में लुप्त हो गई है - तु० मनु० 2021 / 2. भारी अवपात, संकट, बुराई, हानि, बर्बादी, विनाश विनष्ट (भू० क० कृ०) [वि+नश् + क्त 1. ध्वस्त, -विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपातः शतमुखः--भर्त. उच्छिन्न, बर्बाद 2. ओझल, लुप्त 3. बिगड़ा हुआ, भ्रष्ट / 2010 (यहां यह 'प्रथम अर्थ' भी प्रकट करता विनस (वि.) (स्त्री०-सा,-सी) [विगता नासिका यस्य, है) कि० 2 / 34 3. क्षय, मृत्यु 4. नरक, नारकीय नासिकाशब्दस्य नसादेशः] विना नाक का, नाकरहित यन्त्रणा-श० 5 5. घटना, घटित होना 6. पीड़ा, - भटि० 5 / 8 / दुःख 7. अनादर। विना (अव्य.) [वि-+-ना] बगैर, सिवाय (कर्म०, करण. / विनिमयः [वि+-नि+मी+अप] 1. अदला-बदली, वस्तु या अपा० के साथ) यथा तानं विना रागो यथा मानं के बदले वस्तु का लेन-देन कार्य विनिमयेन-मालवि० विना नृपः, यथा दानं विना हस्ती तथा ज्ञान विना 1, संपद्विनिमयेनोभौ दधतुर्भुवनद्वयम् ---रघु० 1126 यतिः -भामि० 1119, पंकैविना सरो भाति सदः 2. न्यास, धरोहर, अमानत / खलजनैविना, कटुवर्णविना काव्यं मानसं विषय- विनिमेषः [वि-नि+मिष्-धा] ( आंखों का ) विना 11116, विना वाहनहस्तिभ्यः क्रियतां झपकना। सर्वमोक्षः ---मुद्रा०७, शि० 2 / 9, (विना कृ छोड़ना, / विनियत (भू. क. कृ०) [वि+नि+यम्+क्त] नियंपरित्याग करना, विरहित करना, वञ्चित करना-मद- त्रित, रोका गया, प्रतिबद्ध, विनियमित-यथा विनिनेन विनाकृता रतिः कु० 4 / 21, काम से यताहार तथा विनियतवाच आदि म / विरहित')। सम०-उक्तिः (स्त्री०) एक अलंकार विनियमः [वि+नियम+अच] नियन्त्रण, प्रतिबन्ध, जिसमें विना' काव्य की दृष्टि से सुन्दर ढंग से प्रयुक्त रोक। होता है,-विनार्थसम्बन्ध एव विनोक्ति:-रस, विनियक्त (भू० क. कृ०)[वि+नि+युज+क्त] 1. अलग दे०, काव्य०१० भी। किया हुआ, ढीला, विच्छिन्न 2. अनषक्त, नियुक्त विनाडिः, विनाडिका विगता नाडिः नाडिका वा यया] 3. व्यवहृत 4. समादिष्ट, विहित / समय को एक माप जो घड़ी के साठवें भाग के बराबर विनियोगः [वि+नि-यजघा] 1. अलग होना, होती है, एक पल या चौबीस सैकंड / जुदा होना, विच्छिन्न होना 2. छोड़ना, त्यागना, विनायकः [विशिष्टो नायक: प्रा० स०] 1. (बाधाओं के) तिलाजिलि देना 3. काम में लगाना, उपयोग, हटाने वाला 2. गणेश 3. बुद्ध धर्म का देवरूप अध्यापक, प्रयोग, नियंत्रण ---बभूव विनियोगज्ञः साधनीयेषु वस्तुषु 4. गरुड़ 5. रुकावट, अड़चन / -रघु० 17 / 67, प्राणायामे विनियोगः 6. किसी विनाशः [वि+न+घञ] 1. ध्वंस, बांदी, भारी : कर्तव्य पर लगाना, कार्याधिकार, कार्यभार-विनियोग हानि, क्षय 2. हटाना। सम० उन्मुख (वि०) नष्ट . प्रसादा हि किंकराः प्रभविष्णुषु--कु० 6162 5. रुकाहोने वाला, मरने के लिए तैयार, --धर्मन, मिन् वट, अड़चन / (वि.) क्षीण होने वाला, नष्ट होने वाला, क्षणभंगुर विनिर्जयः [वि+निर+जि+अच पूर्ण विजय। विषयेषु विनाशधर्मसु त्रिदिवस्थेष्वपि निःस्पृहोड विनिर्णयः[वि+निर+नी+अच] 1, पूर्ण रूप से निबभवत् ---रघु०८।१०। टारा या निर्णय, पूरा फैसला 2. निश्चय 3. निश्चित विनाशनम् [वि+नश+णिच् + ल्युट] विनाश, बर्बादी, नियम / उन्मूलन,-नः विनाशक, विनाशकर्ता / | विनिबंधः [वि+नि+र+बंधू +धश] आग्रह, दृढ़ता / पा For Private and Personal Use Only
SR No.020643
Book TitleSanskrit Hindi Kosh
Original Sutra AuthorN/A
AuthorVaman Shivram Apte
PublisherNag Prakashak
Publication Year1995
Total Pages1372
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationDictionary
File Size37 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy