SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 546
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( ५३७ ) सफाई 2. निणिक्ति: ( स्त्री० ) [ निर् + निज् + क्तिन् ] 1. घुलाई 2. प्रायश्चित्त, परिशोधन महावी० ४।२५ ! निर्णेकः [ निर् + निज् + ञ्ञ ] 1. धुलाई, संचालन 3. परिशोधन, प्रायश्चित्त । निर्णेजक: [ निर् + निज् + ण्वुल् ] धोबी । निर्णेजनम् | निर् + निज् + ल्युट् ] 1. संक्षालन 3. प्रायश्चित्त, परिशोधन ( किसी अपराध के लिए ) । निर्णोद: [ निर् + निद् +घञ ] दूर करना, निर्वासन । निर्वट - ड (वि० ) [ निर्दय पृषो० साधुः ] 1. निष्क रुण, नृशंस, निर्मम 2. दूसरों की त्रुटियों पर हर्ष मनाने वाला 3. ईर्ष्यालु 4. गालीगलौज करने वाला, पिशुन 5. व्यर्थ, अनावश्यक 6. प्रचंड 7. पागल, उन्मत्त । निबंरः, रिः [ निर्+दृ + अप्, इन् + वा ] कन्दरा गुफा 1 निर्दलनम् [ निर् + ल् + ल्युट् ] टुकड़े २ करना, तोड़ना, नष्ट करना । निर्दहनम् [ निर् + द + ल्यु ] जलाना, दग्ध करना । निर्वात (१०) ( निर् +-दाँ (दो) + तृच् ] 1. निराने वाला 2. दाता 3. किसान, खेती काटने वाला । निर्धारित ( वि० ) [ निर्+दृ + णिच् + क्त ] 1. फाड्रा हुआ, विदीर्ण 2. खोला हुआ, काट कर खोला हुआ - शि० १८।२८ | निदिग्ध (भू० क० कृ० ) [ निर् + दिह + क्त ] 1. लेप किया हुआ, मालिश की हुई 2. सुपोषित, स्थूलकाय, हृष्ट पुष्ट । निर्दिष्ट (भू० क० कृ० ) [ निर् + दिश् + क्त] 1. इशारे से बताया हुआ दिखाया हुआ, संकेतित 2. विशिष्ट, | विशिष्टीकृत 3. वर्णित 4. अविन्यस्त, नियत 5. दृढतापूर्वक कहा हुआ, प्रकथित 6 निश्चय किया हुआ निर्धारित 7. आदिष्ट । निर्देशः [निर्+दिश्+घञ्ञ ] 1. इशारा करना, दिख लाना, संकेत करना 2. आदेश, हुक्म निदेश रघु० १२।१७ 3. उपदेश, अनुदेश 4. बतलाना, कहना, घोषणा करना 5. विशेषता करना, विशिष्टीकरण, विशिष्टता, विशिष्टोल्लेख अयुक्तोयं निर्देश:- महा०, भग० १७।३३6. निश्चय 7 पड़ौस सामीप्य । निर्धारः, निर्धारणम् [निर्+घृ + णिच् +घञ्ञ, ल्युट् वा ] 1. बहुतों में से एक को विशिष्ट करना, या पृथक् करना--- यतश्च निर्धारणम् - पा० २।३।४१, विक्रम ० ३।९२ 2. निश्चय करना, फैसला करना, निर्णय करना 3. निश्चितता, निश्चय । निर्धारित (नू० क० कृ० ) ( निर्+ धृ + णिच् +क्त] निर्धारण किया गया, निश्चय किया गया, स्थिर किया गया, निश्चित किया गया, दे० 'निस्' पूर्वक घृ । ६८ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir निर्धूत (भू० क० कृ० ) [ निर् + धू+क्त] 1. हिलाया गया, हटाया गया रघु० १२।५७ 2 परित्यक्त, अस्वीकृत 3. वंचित, रहित 4. टाला गया ५. निराकृत 6. नष्ट किया गया, (दे० 'निस्' पूर्वक 'धू' ) । निधत ( भू० क० कृ० ) [ निर् + धाव् +क्त] 1. धो दिया गया, रघु० ५।४३ 2. चमकाया गया, उज्ज्वल । निबंध : [ निर्बंध + घञ ] 1. आग्रह, हठ, जिद, दुराग्रह - निबंधसंजातरुषा ( गुरुणा ) - रघु० ५।२१, कु० ५/६६ 2. दृढ़ाग्रह, भारी मांग, अत्यावश्कता [निर्बंध पृष्टः स जगाद - रघु० १४।३२, अत एव खलु निबंध - श० ३ 3. ढिठाई 4. दोषारोपण 5. कलह, झगड़ा । निबर्हण - दे० निबर्हण | • निर्भट ( वि० ) [ निर् + भट् + अच्] कठोर, दृढ़ । निर्भर्त्सनम्, ना [ निर् + भर्ल्स + ल्युट् स्त्रियां टापू च] 1. धमकी, घुड़की, शि० ६/६२ 2. गाली, झिड़की, बुरा-भला कहना, दोषारोपण 3. दुर्भावना 4. लाल रग, लाख । निर्भेदः [ निर् + भिद् + ञ] 1. फट जाना, विभक्त करना, टुकड़े २ करना 2. फटन, दरार 3. स्पष्ट उल्लेख या घोषणा - मालवि० ४ 4. नदी का तल 5. किसी बात का निर्धारण । निर्मथः, निर्मथन, निर्मथः, निर्मथन [निर् + मर्थ +घञ, ल्युट् वा, निर + मंथु +घञ्ञ, ल्युट् वा ] रगड़ना, मना, हिलाना 2. दो अरणियों (लकड़ी के टुकड़ों) को आग पैदा करने के लिए आपस में रगड़ना, अरणि । निर्मथ्य ( वि० ) [ निर् + मंथ + ण्यत् ] 1. हिलाये जाने या मथे जाने के योग्य 2. ( आग की भांति ) रगड़ से पैदा करने के योग्य - व्यम् अरणि ( वह लकड़ी जिसे रगड़ कर आग पैदा की जाती है) । निर्माणम् [ निर् + मा + ल्युट् ] 1. मापना, नाप - यतश्चा ध्वकालनिर्माणम् - पा० २।३।२८ वार्ति० 2. माप, फैलाव, विस्तार अयमप्राप्तनिर्माण: ( बाल: ) -रामा० 'पूर्ण विकास को अभी प्राप्त नहीं हुआ 3. उत्पादन, रचना, निर्मिति, ईदृशो निर्माणभागः परिणतः उत्तर० ४ 4. सृष्टि, रचित वस्तु रूप--- निर्माणमेवहि तदादरलालनीयम् - मा० ९/४९5. रूप, बनावट, आकृति -- शरीरनिर्माणसदृशा नन्वस्थानुभावः महावी० १ 6. रचना, कृति) भवन -- णा उपयुक्तता, औचित्य, सुरीति । निर्माल्यम् [ निर् + मल् - - ण्यत् ] 1. शुद्धता, स्वच्छता, निष्कलंकता है. किसी देवता के चढ़ावे का अवशेष, फूल आदि निर्माल्योज्झितपुष्पदामनिकरे का पट्पदानां रतिः - श्रृंगार० १० 3. देवता पर समर्पित For Private and Personal Use Only
SR No.020643
Book TitleSanskrit Hindi Kosh
Original Sutra AuthorN/A
AuthorVaman Shivram Apte
PublisherNag Prakashak
Publication Year1995
Total Pages1372
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationDictionary
File Size37 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy