Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 519

फलम्
1145
भगवतीपादप्रसादेन Mal.6; Ki. 18, 25; खलः करोति दुवृत्तं नूनं फलति साधुषु म. 3.21 ' wicked men commit bad acts, and good men suffer their consequences'. -4 To become ripe, ripen. 6 To fall to the lot of, befall. -8 To be useful. -II. 1 P. (फलति, फुल्ल or फुल्त in the first sense, and फलित in other senses)1 To burst open, split or cleave asunder, burst, cleave%3; तस्य मूर्धानमासाद्य पफालासिवरो हि सः Mb. -2 To shine back, be reflected; इह नवशुककोमला मणीनां रविकरसंवलिताः फलन्ति भास: Ki.b. 38. -3 Togo.
फलम् [ फल-अच् ] 1 Fruit (fig. also) as of a tree; उदेति पूर्व कुसुमं ततः फलम् 5.7.30%; R.4.43; 1.49. -2 Crop, produce ; कृषिफलम् Me. 16. -3 A result, fruit, consequence, effect; अत्युत्कटैः पापपुण्यैरिहैव फलमश्नुते H.1.803 फलेन ज्ञास्यसि Pt.1; न नवः प्रभुराफलोदयात् स्थिरकर्मा विरराम कर्मणः R.8.22; 1. 33; अनिष्टमिष्टं मिश्रं च त्रिविधं कर्मणः फलम् Bg. 18. 12. -4 ( Hence) Reward, recompense, meed, retribution (good or bad); फलमस्योपहासस्य सद्यः प्राप्स्यसि पश्य माम् R. 12.37. -BA deed, act (opp. words); ब्रुवते हि फलेन साधवो न तु कण्ठेन निजोपयोगिताम् N.2.48'good men prove their usefulness by deeds, not by words'. -6 Aim, object, purpose 3 परेशितज्ञानफला हि बुद्धयः Pt.1.433 किमपेक्ष्य फलम् Ki. 2.21, ' with what object in view; Me.56.-7 Use, good, profit, advantage; जगता वा विफलेन किं फलम् Bv. 2. 61. -8 Profit or interest on capital. -9 Progeny, offspring; तस्यापनोदाय फलप्रवृत्तावुपस्थितायामपि नियंपेक्षः (त्यक्षामि) R.14. 39.-10 A kernel (of a fruit).-11 A tablet or board (शारिफल).-12 A blade (of a sword). -13 The point or head of an arrow, dart &c.; barb; आरामुखं क्षुरप्रं च गोपुच्छं चार्धचन्द्रकम् । सूचीमुखं च भलं च वत्सदन्त द्विभल्लकम् ।। कर्णिकं काकतुण्डं च तथान्यान्यप्यनेकशः । फलानि देशभेदेन भवन्ति बहुरूपतः ॥ Dhanur. 64-53 फलयोगमवाप्य सायकानाम् Mu.7.10%3 Ki. 14.52. -14 A shield. -15 A testicle; अकर्तव्यमिदं यस्माद् विफलस्त्वं भविष्यसि Ram. 1.48.27. -16 A gitt. -17 The result of a calculation (in Math.) -18 Product or quotient. -19 Menstrual discharge. -20 Nutmeg.-21 A ploughshare.-22 Loss, disadvantage. -23 The second (or third) term in a rule-of-three sum. -24 Correlative equation. -25 The area of a figure. -28 The three myrobalans (त्रिफला). -27 A point on a die. -28 Benefit, enjoyment; ईश्वरा भूरिदानेन यलभन्ते फलं किल Pt. 2. 72. -29 Compensation; यावत् सस्यं विनश्येत् तु तावत् स्यात् क्षेत्रिणः फलम् Y. 2. 161. -30A counterpart (प्रतिबिम्ब); तन्मायाफलरूपेण केवलं निर्विकल्पितम् Bhag.11.24.3. -31 Shoulder-blade; तस्यां स फलके खड्गं निजघान ततोऽङ्गदः Ram. 6.76. 10. -Comp. -अदनः = फलाशनः q.v.; a parrot. -अधिकार: a claim for wages. -अध्यक्ष: Mimusops Kauki (Mar. खिरणी). -अनुबन्ध: succession or sequence of fruits or results. -अनुमेय a. to be inferred from the results or consequences%3; फलानुमेयाः प्रारम्भाः संस्काराः प्राक्तना इव R.1.20. -अनुसरणम् 1 rate of profits. -2 following or reaping consequences. -अन्तः a bamboo. -अन्वेषिन् a.seeking tor reward or recom.
सं. ई. को....१४४
pense (of actions). -अपूर्वम् The mystic power which produces the consequences of a sacrificial act. -अपेक्षा expectation of the fruits or consequences of acts ), regard to results. -30a a. useless, unfertile, unproductive. -अम्ल: a kind of sorrel. (-म्लम्) tamarind. "पञ्चकम् the five sour fruits : bergumot (जम्बीर), orange (नारिक), Borrel (आम्लवेतस), tamarind (चिश्चा) and a citron (मातुलुङ्ग, Mar. महाळुग).-अशन: a parrot. -अस्थि n. a cocoa-nut. - FISTT expectation of good) re. sults%3 see फलापेक्षा.-आगमः1production of fruits, load of fruits ; भवन्ति नम्रास्तरवः फलागमैः 5.5. 12. -2 the fruit season, autumn. -आख्य a. full of or abounding in fruits.( व्या) a kind of plantain. -आरामः a truitgarden, orchard. -आसक्तa.1 fond of fuits.-2 attach. ed to fruits, fond of getting fruit (of actions done). -आसव: a decoction of fruit.-आहार: feeding or living on fruits, fruit-meal. -इन्द्रः a species of Jambu (Rajajambu). -उच्चयः a collection of fruits. -उत्तमा 1 a kind of grapes (having no stones). -2 = त्रिफला. -उत्पत्तिः /.1production of fruit.-2 profit, gain-(-तिः ) the mango tree (sometimes written pergiat in this sense). -उत्प्रेक्षा a kind of comparison. -उदयः 1 appearance of fruit, production of results or consequences, attainment of success or desired object; आफलोदयकर्मणाम् R. 1.5; 8. 22.-2 profit, gain. -3 retribution, punish
ment. -4 happiness, joy. -Bheaven. -उद्गम: appear. ance of fruits ; भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्गमैः 5.5. 12 (1.1.). -उद्देशः regard to results ; see फलापेक्षा. -उन्मुख a. about to give fruit. -उपगम a. bearing fruit. -उपजीविन् a. living by cultivating or selling fruits. -उपभोगः 1 enjoyment of fruit. -2 partaking of reward. -उपेत a. yielding fruit, fruitful, fertile. -काम a one who is desirous of fruit; धर्मवाणिजका मूढा फलकामा नराधमाः। अर्चयन्ति जगन्नाथं ते काम नाप्नुवन्त्युत ॥ (मल.त. Sabda. ch.) -कामना desire of fruits or consequences. -काल: fruitseason. -केसर: the cocoanut tree. -कोशः,-षः,कोशक: the scrotum (covering of the testicles). -खण्डनम् frustration of fruits or results, disappointment. -खेलाa. quail. -ग्रन्थः (in astrol.) a work describing the effects of celestial phenomena on the destiny of men; Bri.s. -ग्रह: deriving benefit or advantage. -ग्रहि, ग्राहिन् a. (also फलेग्रहि and फलेग्राहिन्) fruitful, yielding or bearing fruit in season 3 श्लाध्यतां कुलमुपैति पैतृकं स्यान्मनोरथतरुः फलेग्रहिः
Kir. K.3.60%3 Mal.9.39%8 भूष्णुरात्मा फलेग्रहिः Ait. Br. (शुनःशेप legend); फलेग्रहीन् हंसि वनस्पतीनाम् Bk.; द्वितीयो ह्यवकेशी स्यात् प्रथमस्तु फलेग्रहिः Siva B. 16.27. (-m.) a fruit-tree. -ग्रहिष्णु a fruitful. -चोरक: a kind of perfume (Mar. चोरओवा). -छदनम a house built of wooden boards. -तन्त्र a. aiming only at one's advantage. -त्रयम्, -त्रिकम् the three myrobalans (त्रिफला).-द, दातृ-प्रदa.1 productive, fruitful, bearing fruit; फलदानां तु वृक्षाणां छेदने जप्यमृक्शतम् Ms. 11. 1423 गतेऽपि वयसि प्रामा विद्या सर्वात्मना बुधैः। ...... अन्यत्र फलदा भवेत् || Subhas.-2 bringing in gain or profit. -3giving