Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 271

नित्य
898
निदेशः
नित्य . [नियमेन नियतं वा भवं नित्य-प्; ot. P. IV.2. 104. Vart.] 1(a) Continual, perpetual, constant, everlasting, eternal, uninterrupted ; यथा त्वमसि दुर्धर्षो धर्मनित्यः प्रजाहितः Ram. 7.37.83; यदि नित्यमनित्येन लभ्यते H. 1.48%3 नित्यज्योत्स्नाः प्रतिहततमोवृत्तिरम्याः प्रदोषाः Me.(regarded by
Malli. as an interpolation); Ms. 2. 206. (b) Imperisha bles indestructible; पृथिवी द्विविधा नित्याऽनित्या च Tarka.
K. -2 Invariable, regular, fixed, not optional, regularly prescribed (opp. काम्य). -3 Necessary, obligatory, essential. -4 Ordinary, usual (opp. नैमित्तिक). - (At the end of comp.) Constantly dwelling in, perpetually engaged in or busy with ; जाहबीतीर, अरण्य', आदान , ध्यान &c. -त्यः The ocean. -त्या 1An epithet of the goddess Durga.-2 A plough-share. -त्यम् An indispensable or inevitable act. -त्यम् ind. Daily, constantly, always, ever, perpetually, eternally. -Comp. -अनध्याय: invariable suspension of Vedic studies%3 नित्यानध्याय एवं स्याद् ग्रामेषु नगरेषु च Ms. 4.107. -अनित्य a. eternal and perishable. -अनुबद्ध a. always approached or resorted to.-अनुवाद: a bare statement of fact; स्याज्जुहप्रतिषेधान्नित्यानुवाद: MS.4.1.45. -अभियुक्त a. One who is completely absorbed in yogic practices. -ऋतु a regularly recurring at the seasons. -कमेन्. -कृत्यम्,-क्रिया any daily and necessary rite, a constant act or duty, as the five daily Yajinas. -कालम् ind. always, at all times ब्राह्मण विप्रस्तीर्थन नित्यकालमुपस्पृशेत् Ms. 2. 58, 78. -गतिः air, wind. -जात a. constantly born; अथ चैनं नित्यजातं नित्यं वा मन्यसे मृतम् Bg.2.26. -दानम् daily alms-giving. -नियमः an invariable rule.
नैमित्तिकम् an occasional act regularly recurring, or any ceremony constantly performed to accomplish a particular object, e.g.( पर्वश्राद्ध). -पुष्ट . always well-supplied. -प्रलय: 1 the constant dissolution of living beings. -2 sleep. -बुद्धिः a. considering anything as constant or eternal. -भाव: eternity. -मुक्त: the Supreme Spirit. -युक्त a. always busy or intent upon. -युज् a. having the mind always fixed upon one object; दृग्भिहूंदीकृतमलं परिरभ्य सर्वास्तद्भावमापुरपि नित्ययुजां दुरापम् Bhag. 10.82.40. -यौवना (ever youthful) an epithet of Draupadi. -व्रतम् a perpetual observance (lasting for life). -शकित a perpetually alarmed, ever suspicious. -समः the assertion that all things remain the same; Sarva. S. GAIA: 'a necessary compound', a compund the meaning of which cannot be expressed by its constituent members used separately (the separate ideas having merged in one ); e. g. जमदग्नि, जयद्रथ &c.; इवेन नित्यसमासः &c.
नित्यशस् ind. Constantly, always, eternally; अनन्यचेताः सततं यो मां स्मरति नित्यशः Bg.8.11; Ms.2.96%34. 150
निद् 1 U. (नेदति-ते) 1 To be near. -2 To blame, censures approach; ef. निन्द्.
fare f. Ved. Mocking, despising, censuring. निद a. Censuring. -दम् Poison; (also निदा). fag: 1 A man. -2 One without herpes. निदर्शक, -नम् &c. See under निदृश्. निदाघः [नि-दह आधारे घञ् न्यक्कादि कुत्वम् ] 1 Heat, warmth; आद्रोब्गुलीदलमनङ्गनिदाघतप्तः -2 The hot season, summer (the months of ज्येष्ठ and आषाढ); निदाघमिहिरज्वालाशतैः Bv. 1. 16%; निदाघकालः समुपागतः प्रिये Rs. 1. 13 Pt. 1. 104; Ku.7.84. -3 Sweat, perspiration. प्रस्नापयामास मुखं निदाघः Ki. 17.8. -4 The internal heat; स्त्रियो निदाघं शमयन्ति कामिनाम् Rs. 1.4. -5 The water of perspiration. -Comp. -कर: the sun. -काल: summer. -धामन् the sun; निदाघधामानमिवाधिदीधितिम् Si. 1. 24. -वार्षिक a. (months) belonging to the hot and rainy season; निदाधवार्षिको मासौ लोकं घर्माशुभिर्यथा Mb. 7.30. 10. -सिन्धुः a river in hot season (nearly dry).
निदानम् 1A band, rope, halter; उदुखियाणाममृजनिदानम् Rv.6.32.2.-2 A rope for tying up a calf; बालजन निदानेन कांस्यं भवतु दोहनम् Mb. 13.94.41. -3 A primary cause, the first or essential cause%; निदानमिक्ष्वाकुकुलस्य सन्ततेः R.3.13; अथवा बलमारम्भो निदानं क्षयसम्पदः Si. 2.94. -4 A cause in general; मुञ्च मयि मानमनिदानम् Git. 5. -5 (in medicine ) Inquiry into the causes of a disease, pathology. - Diagnosis of a disease. -7 End, termination. -8 Purity, purification, correctness. -9 Claiming the reward of penitential acts. -Comp. -स्थानम् one of the departments of medical science, Pathology.
निदिग्ध . . [नि-दिह-क्त] 1 Smeared, annointed. -2 Increased, accumulated. -TET Small cardamoms.
निदिग्धिकादिक्वाथ: A kind of Ayurvedic decoction%3B निदिग्धिकानागरकामृतानां क्वाथं पिबेन्मिश्रितपिपप्लीकम् । जीर्णज्वरारोचककासशूलवासानिमान्द्यार्दितपीनसेषु॥ Com. of Chakradatta. on Charaka.
निदिध्यासः, निदिध्यासनम् See under निध्यैः निरन्तरं विचारो यः श्रुतार्थस्य गुरोर्मुखात् । तन्निदिध्यासनं प्रोक्तं तच्चैकार येण लभ्यते ॥
निदिश 6 P. To order, point out &c.; see निर्दिश्. निदिष्ट pp. 1 Pointed out. -2 Ordered, directed. -3 Advised, enjoined.
fart: 1 Order, command, direction, instruction ; वाक्येनेयं स्थापिता स्वे निदेशे M. 3.14; स्थितं निदेशे पृथगादिदेश
R. 14.58. Ku. 3. 4. -2 Speech, narrationy conversation. -3 Vicinity, neighbourhood; निदेशे चैव तिष्ठतः Ms. 2. 197. - A vessel, vase.
नित्यता,-त्वम् 1 Invariableness, constancy, continuance, eternity, perpetuity. -2 Necessity. -3 Perseverance.
नित्यदा ind. Perpetually, always, constantly, eternally; स नित्यदोद्विग्नधिया तमीश्वरम् (ददर्श) Bhāg. 10. 44. 38.