Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 152

तुरीय
779
तुल्य
तुरीय a. 1The fourth. -2 Consisting of four parts. -3 Mighty. -यम् 1 A quarter, a fourth part, fourth. -2 (In Vedānta phil.) The fourth state of the soul in which it becomes one with Brahman or the Supreme Spirit. -Comp. -वणेः, -जाति: a man of the fourth caste, a Sudra; तुरीयजातिं तिलकयन् कुलोत्तुङ्ग इति यथार्थनामा बभूव शूद्रः । चोलचम्पू p. 6.
तुरीयक a. A fourth (part); भगिन्यश्च निजादशाहत्त्वांशं तु तुरीयकम् 1. 2. 124.
तर्य. Fourth; N. 4. 123. -र्यम् 1A quarter, a tourth part. -2 (In Vedanta phil.) The fourth state of the soul in which it becomes one with Brahman. -Comp. -यन्त्रम् a quadrant.
755#1: m. (pl.) N. of a people, the Turks.
तुर्फरी, तुर्फरीतु a. Ved. Killing (हन्तृ); सृण्येव जरी तुर्फरीतू नैतोशेव तुर्फरी पर्फरीका Rv. 10. 106.6.
तुर्व 1 P. (तु-तू-र्वति) Ved. 1 To injure, hurt, kill; वृत्रं यदिन्द्र तूर्वसि Rv. 8. 99.6. -2 To excel. -3 To overpower. -4 To save.
gafot a. Ved. 1 Acting or moving quickly. -2 Injuring or destroying enemies, victorious.
तुल 1 P., 10 U. [तोलति-तोलयति-ते; also तुलयति-ते which some suppose to be a denominative from get] 1 To weigh, measure; तुलयामास कौन्तेय कपोतेन समं विभो । Mb. 3. 131. 26. -2 To weigh in the mind, ponder, consider. -3 To raise, lift up; कैलासे तुलिते Mv.b.373 पौलस्त्यतुलितस्याद्रेरादधान इव हियम् R.4.80% 12.89; Si. 15. 30.-4 To bear up, hold up, support; पृथिवीतले तुलितभूभूदुच्यसे Si.15.30,61.-8 To compare, equal, liken (with instr.); तृणमिव तुलयन्ति Pt. 5. 31; मुखं श्लेष्मागारं तदपि च शशाङ्केन तुलितम् Bh. 3.20%3 Si.8. 12. -6 To match, be equal to (with ace.), प्रासादास्त्वां तुलयितुमलं यत्र तेस्तैर्विशेषैः Me. 66. -7 To make light of, contemn, despise ; 38:सारं घन तुलयितुं नानिलः शक्ष्यति त्वाम् Me. 20 (where तुल् also means 'to bear up' or 'carry away'); Si. 15. 30. -8 To suspect, examine with distrust; कः श्रद्धास्यति भूतार्थ सर्वो मां तुलयिष्यति Mk. 3.24; 5.43 (where some editions read तूलयिष्यति for तुलयिष्यति). -9 To try, put to test, reduce to a wretched state; हा अवस्थे तुलयसि Mk. 1 (तूलयसि v.1.)-10 To counter balance, outweigh; तुलयाम लवेनापि न स्वर्ग नापुनर्भवम् । भगवत्सङ्गिसङ्गस्य मानां किमुताशिषः॥ Bhāg. 1.8.13. -11 To have in the same degree, attain or reach to.
तुलनम् [तुल्-ल्युट्] 1 Weight. -2 Lifting, weighing%3B तुलनं चादिराजस्य Mk.9.20. -3 Cornparing, likening &c. -ना 1 Comparison, equalness with; कुची किंचिन्मीलकमलतुलना कन्दलयतः P. R. 2. 16. -2 Weighing. -3 Lifting, raising. -4 Rating, assessing, estimating. -8 Examining.
तुला [तुल्-भिदा० अत्]1 A bartance; तस्मात्तेऽदा प्रदास्यामि स्वमांसं तुलया धृतम् Mb.3.131.25 the beam of a balances
तुलया घृ to hold in a balance, to weigh, consider equal; अश्वमेधसहस्राणि सत्यं च तुलया धृतम् 6.4.131.v.1. -2A measure, weight. -8 Weighing. -4 Resemblance, likeness, equality, similarity with gen., instr. or in comp.); किं धूर्जटेरिव तुलामुपयाति संख्ये Ve.3.8; तुलां यदारोहति दन्तवाससा Ku.5.34; R.8.15; सद्यः परस्परतुलामधिरोहतां द्वे R.5.68%; 19. 8,50.-8 Libra, the seventh sign of the zodiac; fat तुलामाधरूढो भास्वानपि जलदपटलानि Pt. 1. 330. -8 A sloping beam or timber in the roof of a house. - A measure of gold or silver equal to 100 palas. -8 A kind of beam in the root of a house (Mar.तुळई); Bri. S.58. 30. -Comp. -अधिरोहणम् resembling; नवदिवाकरातपस्पृष्टपङ्कजतुलाधिरोहणम् R. 19.8. -अनुमानम् like inference, analogy. -कूट: a false weight. -कोटिः , -टी:f. 1an ornament (an anklet or नूपुर) worn on the feet by women; ot. तुलाकोटिस्तु मजीरे Nm.; लीलाचलत्नीचरणारुणोत्पलस्खलत्तुलाकोटिनिनादकोमल: Si. 12. 44. -2 a hundred millions (अर्बुद). -3 the end of the beam. -कोशः, -कोषः 1 ordeal by weighing, weighing on a balance 3 हीनस्य नाशोऽभ्यधिकस्य वृद्धिस्तुल्येन तुल्यं तुलितं तुलायाम् । एतत्तुलाकोशरहस्यमुक्तम्...Bri. S. 26. 10. -2 a place where a balance is kept. -गुडः a kind of ball (used as missile); Mb. 3. -दानम् the gift to a Brahmaņa of as much gold or silver as equals the weight of one's body. -ETE: 1 the scale of a balance. -2 an oar. -धरः 1 a trader, merchant. -2 the sign Libra of the zodiac. -3 The sun; तुलाधरस्तु वणिजि श्लक्ष्णराशौ दिवाकरे Nm. -धारः a dealer, trader, or merchant. -2 the string of a balance. -3 the beam. -4 the sign Libra of the zodiac. -धारणम् weighing: तुलाधारणविद्वद्भिरभियुक्तस्तुलाश्रितः Y. 2. 100. -परीक्षा ordeal by the balance. -पुरुषः, भारः gold, jewels or other valuable things equal to a man's weight (given to a Brahma na as a gift); cf. तुलादान. -प्रग्रहः, -प्रवाह: the string or beam of a balance. -मानम्,-यष्टिःf.1the beam of a balance%3; स्तोकेनोन्नतिमायाति स्तोकेनायात्यधोगतिम् । अहो ससदशी चेष्टा तुलायष्टेः खलस्य च ॥ Pt. 1. 150. -2 (-मानम् ) weights and measures; Kau. A.2. -बीजम् the berry of the Guilja plant (used as a weight). -सूत्रम् the string of a balance. .
तुलित p. p. 1 Weighed, counterpoised. -2 Compared, likened, equalled; Bh. 3. 36; योगीन्द्रपाणितुलितायुधलूनपक्षः Si.; see तुल्.
तुल्य . [तुलया संमितं यत् ] 1 Of the same kind or class, well-matched, similar, like, equal, resembling (with gen., instr. or in comp.); Ms. 4. 86; Y. 2. 77; R. 2. ॐ (v.1.); 12.80%; लोकेन भावी पितुरेव तुल्यः संभावितो मालिपरिग्रहात् सः 18.38. -2 Fit for. -3 Identical, same. -4 Indifferent. -ल्यम् ind. 1 Simultaneously; ययोमृत्युविवासश्च त्वकृते तुल्यमागतौ Ram. 2.74.3. -2 Equally, in a. like manner. -Comp. -कक्ष a. equal to; यदि तत्तुल्यकक्षोऽत्र भवान् धुरि न युज्यते Ve. 3. 26. -दर्शन a. regarding with the same or indifferent eyes; चक्रुः कृपां यद्यपि तुल्यदर्शनाः Bhāg. 1. 5. 24,-नक्तंदिन a. 1 having equal days