Sanskrit English Dictionary Part 02

SR No.: 020642
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1958
Total Pages: 671
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 24 MB

Page 141

ताप
768
ताम्र
contained in them.-क: A tollower of Tantra doctrines%, तान्त्रिकाः परिचर्यायां केवलस्य श्रियः पतेः। अजोपाजायुधाकल्प कल्पयन्ति यथा च यैः।। Bhag. 12. 11. 2.
ताप, तापन &c. See under तप्.
तापत्य: An epithet of Kuru; also of Arjuna; सोऽहं स्वयेह विजित: संख्ये तापत्यवर्धन Mb. 1. 170.70.
तापस.(-सी/.) 1 Relating to religious penance or to an ascetic; तापसेष्वेव विप्रेषु यात्रिकं भैक्षमाहरेत् Ms.6.27. -2 Devout.-सः (-सी.) A hermit, devotee, an ascetic. -Comp.-इष्टा, -प्रियाagrape. -तरुः, द्रुमः the tree ot ascetics, also called इदगुदी.
तापसकः (= कुतापसः) The wretch of an ascetic; अयं तापसकान् भ्वंसः Bk. 4. 36.
तापस्यम् Asceticism; तापस्ये मे मनस्तात वर्तते कुरुनन्दन Mb. 15.3.56.
तापिच्छ: The Tamala tree or its flower (-n.); प्रफलतापिच्छनिभैरभीषुभिः Si.1.22; व्योम्नस्तापिच्छगुच्छावलिभिरिव तमोवल्लरी भित्रियन्ते Mal.5.6 (तापिञ्ज used in the same sense).
तापीजम् Sulphuret of iron.
तापी 1 N. of the river Tapti, which joins the sea. near Surat. -2 The river Yamuna.
तामः[तम्-करणे घञ्] 1An object of terror. -2 A fault, defect. -3 Anxiety, distress.-4Desire. -B Exhaustion, fatigue.
तामरम् 1 Water. -2 Clarified butter.
तामरसम् [तामरे जले सस्ति सस् ड Tv.] 1 The red lotus; पङ्कात्तामरसम् Pt.1.91 R.6.37%9.12,373 लीलातामरसाहतोऽन्यवनितानिःशङ्कदष्टाधरः Amaru. 72,88. -2 Gold. -3 Copper. -सी A lotus-pond.
तामस . (-सी/.) [तमोऽस्त्यस्य अण्] 1 Dark, consisting of darkness ; व्यतिकर इव भीमस्तामसो वैद्युतश्च Mal.9.52; U.5. 12. -2 Affected by or relating to तमस् or the quality of darkness (the third of the three qualities of nature); ये चैव सात्त्विका भावा राजसास्तामसाश्च ये Bg. 7. 12; 17.2; M. 1.1; Ms. 12. 33-34.-3 Ignorant. - Vicious. -: 1 A malignant person, an incendiary, a villain.-2 A snake.-8 An owl.-4 N. of a son of Rahu. -BA kind of horse possessing the quality of तमस्; सात्त्विका राजसाश्चेति तामसाति ते हयाः Yuktikalpataru. -8 The 4th Manu; चतुर्थ उत्तमभ्राता मनुर्नाम्ना च तामसः Bhag.8.1.27. -सम् Darkness. -सी 1 Night, a dark night. -2 Sleep. -3 An epithet of Durga. -Comp.-लीना (in San. phil.) One of the forms of dissatisfaction.
तामसिक . (-की /.) [ तमसा निर्वृत्तं ठञ्] 1 Dark. -2 Belonging to, derived fromi, or connected with तमस्.
He: 1 A division of hell; Ms. 4. 88; Bhag. 3. 12.2.-2 The dark fortnight of a month. -3 Hatred.
- Anger; तामिस्र क्रोध उच्यते Mb. 12. 318. 25. -BA demon, Raksasa (going about in the dark).-6 (Phil.) Dislike ; तामिस्रोष्टादशधा Sain. K. 48.
तामिः , -मी Restraining the breath until exhaustion is produced ; Kaus. 88.
ताम्बूलम् 1 The areca-nut. -2 The leaf of piperbetel, which together with the areca-nut, catechu, chunam, and spices is usually chewed after meals; ताम्बूलभूतगल्लोऽयं भालं जल्पति मानुषः K. P.73; रागो न स्खलितस्तवाधरपुटे ताम्वूलसंवर्धितः S. Til. 7. -Comp. -अधिकार the office of carrying the betel-box; Pt. 1. -करडुर, -पेटिका a betel-box (Mar. पानदान, पानपुडा); आकृष्य ताम्बूलकरङ्कमध्यात्कर्पूरदानं विदधे बहुभ्यः Vikr. 9.82. °वाह, 'हिनी see next word. -द:,-धरः,-वाहक: a servant attached to men of rank to carry the betel-box and to provide them with ताम्बूल whenever necessary. -वल्ली the betelplant; ताम्बूलवल्लीपरिणद्धपूगाः R.6.64.
arrafe: A seller of betel.
ताम्बूलिन् a. Relating to betel. -m. A servant who prepares the Tambula and gives it to his master when wanted.
ताम्बूली The betel-plant; ताम्बूलीनां दलैस्तत्र रचितापानभूमयः R.4.42; Mal. 6. 19.
ताम्र a. [तम्-रक् दीर्घः UP. 2. 16 ] 1 Made of copper. -20f a coppery red colour, red; ततोऽनुकुर्याद्विशदस्य तस्यास्ताम्रौष्ठपर्यस्तरुचः स्मितस्य Ku.1.44; उदेति सविता ताम्रस्ताम्र एवास्तमेति च Subhas. -म्रः A kind of leprosy with red spots. -म्रम् 1 Copper. -2 A dark or coppery red. -3 A coppery receptacle; ताम्रलोहैः परिवृता निधयो ये चतु:Tat: Mb. 2. 61. 29. - A copper pot having a small hole at the botton used in measuring time by placing it in a water-vessel. -Comp. -अक्षः 1 a crow. -2 the (Indian) cuckoo. -अधे: bell-metal. -अश्म न् m. a kind of iewel (पद्मराग); ताम्राश्मरश्मिच्छुरितैर्नखाप्रैः Si.3.7.-आभम् red sandal (रक्तचन्दन).-उपजीविन् m. a. coppersmith. -ओष्ठः (forming ताम्रोष्ठ or ताम्रौष्ठ) a red or cherry lip; Ku.1.4t. -कारः, -कुट्टः a brazier, coppersmith. -कृमि: 1 a kind of red insect ( इन्द्रगोप).-2 the lady bird. -3 cochineal. -गर्भम् sulphate of copper. -चूड: a cock; संभ्याचूडैरनिबिडतमस्ताम्रचूडैरुडूनि । प्रासूयन्त स्फुटमधिवियद्भाण्डमण्डानि यानि ॥ Ram. Ch.6. 96; 7.56. -चडक: a particular position of the hand. -त्रपुजम् brass. -दु: the red sandalwood. -द्वीप: the island of Ceylon; Divyavadana. 36.-धातु: 1 red chalk. -2 Copper; Ram. 3. -पट्टः, -पत्रम् a copper-plate on which grants of land were frequently inseribed ; पटे वा ताम्रपट्टे वा स्वमुद्रोपरिचिह्नितम्। अभिलेख्यात्मनो बंश्यानात्मानं च महीपतिः॥ 1.1.319. -पर्णी N. of a river rising in Malaya, celebrated for its pearls; R. 4.50. Hence ताम्रपर्णिक (= obtained in the same river); Kau. A. 2. 11. -पल: Alangium Hexapetalum; दद्यात्ताम्रपलं बापि अभावे सर्वकर्मण: Yuktikalpataru. -पल्लव: the Asoka