Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 58

अतिक्रमः
40
अतिग्रह
Dk. 100; अत्यकाममिमान्मासांस्तद्वधं परिचिन्तयन् Ram.; नाहार- वेलातिक्रमणीया K. 206. -6 To overcome. overpower, seize%3 व्यालद्विप इवास्माभिरतिक्रम्यैव दम्यसे Mv.3.31. by seizing or falling upon, by main force ; केनापि सत्त्वेन । अतिक्रम्य 5. 6. -7 To lose ; स हि स्वाम्यादतिकामेत् ऋतूनां प्रतिरोधनान् Ms. 9. 93. Caus. To let pass, allow to go.
अतिक्रमः 1 Act of overstepping, going beyond &c. -2 (4) Brench of decorum or duty: अहो 31 : Mal. 7. (6) Transgression, violation ; 39317 केवलमुपचारातिक्रम प्रमाष्टमस्माकमयमारम्भः M. 4.5.(c) Trespass, disrespect, injury, opposition: ब्राह्मण त्यागो भवतामेव भूतये ॥v.2. 10. refraining from all trespass Eugaimst Brahmana8%; दिशत्यपायं हि सतामतिक्रमः Ki. 11.9; कुलान्यकुलतां यान्ति ब्राह्मणातिक्रमेण च Ms. 3.03: एतस्मिन्नतिक्रमे परवतीयम् M.3; गुरुजनातिकमात् K. 100%; शशिनो ज्येष्ठातिक्रमः56. transgression (passing through); मर्षणीयोऽयमारोहणातिक्रमः 81; वात्सल्यादतिक्रमोऽपि Mv. 1 violation (of due limits or propriety ); My. 4. 25. -3 Lapse, passing away (of time); अनेकसंवत्सरातिक्रमेऽपि U.4: वेला मं कृत्वा आगतः Pt.1; उचितवेलातिक्रमे M.2; सन्ध्या Rim. -4 Overcoming, conquering, surpassing; mostly with दुर्; स्वजाति१रतिकमा, स्वभावो दुरतिक्रमः &c. -5 Neglect, omission, disregard; कामतो रेतसः सेकं व्रतस्थस्य द्विजन्मनः । अतिक्रमं व्रतस्याहुर्धर्मज्ञा ब्रह्मवादिनः ॥ Ms. 11. 120. -6 A vigorous attack, determined onset (= अभिक्रम q.v.). -7 Excess. -8 Abuse, misupplication.-9 Imposition.
faire pp. 1 Exceeded, surpassed, gone boyond &c.; सोतिक्रान्तः श्रवणविषयम् Me. 103; सुदूरमतिक्रान्तः K. ॐ departed, gome; मनोरथ दर्शना Mal. 10 beyond the reach even of desire; fatal a: Mu. 5. + past the stage of thought; चक्षुर्विषयातिक्रान्तेषु पक्षिषु H. 1.-2 Pasts. gone by: कुनृपति K.5, past, former : 169 Pt. 1. 333, Pt. 2, Bh. 3. 32; °पार्थिवगुणान् Mu. 1 former kings. -तम् A past thing, thing of the past, the past; तं भगवती
a M. 5 your ladyship is speaking of the past : °ते धर्यमवलम्ब्य ताम् U. 3: किं °उपालम्भन II. 1; f. 'let byyones be bygones' SITI 4. with the moon in conjunction.
अतिक्रान्ता N. of the sixth stage of the elephant's nmust; अतिक्रान्तावस्थो गजपतिरिदं स्थावरचरम् , जगत्सर्वं हन्तुं समभिलषति फोधकलुषः । Matunga L.9. 17.
अतिक्रान्तिः Transgression; स्थित्यतिक्रान्तिभीरूणि...... । तोयानि Ki. 11.4.
अतिक्रमणम् Overstepping, spending of time, excess 3; fault, offence; तेनातिक्रमणेन दुःखयति नः Mv. 3. 43.
अतिक्रमणीय potiy. To be transgressed or violated, to be desregarded, passed by, neglected or avoided :
यं मे सुहृद्वाक्यम् 5.2. इतस्तपस्विकार्यमितो गुरुजनाज्ञा। द्वयमप्यनतिक्रमणीयम् । 3,6,7; अनतिक्रमणीयस्य जन्ममृत्योरिवागमम् H. 4.74.
अतिक्रुद्ध. Very angry. -दुः [प्रा. स.] N. of a Mantra mentioned in Tantras; (अष्टाविंशत्यक्षरो य एकत्रिंशदथापि वा। अतिक्रुद्धः स विज्ञेयो निन्दितः सर्वकर्मसु ॥).
अतिक्रूर u. Very cruel. -रः [प्रा. स.] 1 A malignant planet such as Saturn, Mars &c. (क्रूरा वक्रा अतिक्रूराः). -2N.of a Mantra in Tantras (त्रिंशदक्षरको मन्त्रस्त्रयस्त्रिंशदथापि वा । अतिक्रूरः स विज्ञेयो निन्दितः सर्वकर्मसु)..
अतिक्षिप्त . [क्षिप्-क्त ] Thrown theyondd. -तम् A kind of sprain or dislocation.
अतिखट्व .. Without a bulstead, able to dispense with a bed-stead.
अतिगम् 1P.1 To pass, elapse, pass away (as time); दशाहेऽतिगते Ram.-2 To overcome, exceed, excel, See अतिग. -3 To pass over, pass by, neglect. -4 To pass away, die. -5 To escape. __अतिग । [गम्-ड | (in comp.) Exceeding, going beyond, transgending, excelling, surpassing; सर्वलोक Mu. 1.25 किमोषधपथानिगैरुपहतो महाव्याधिभिः Mu. 6. 16. by diseases defying the powers of medicine, past the stage of physicking: बाणेदहातिगैः R. 12.48 picrting through their bodies; To Ms. 7. 149 advanced in years, aged; संख्यातिगाः संपदः Bh.S. 132; वपुःप्रकर्षेण जनातिगेन Ki.3.2.
अतिगण्ड: 1N. of star of the ith lunar asterism. -2 A large cheek or temple. -3 One who has largo cheeks.
अतिगन्ध .. Having an excessive or over powering smell. FET: 1 Sulphur. -2 N. of various plants: 7175, भूततृण lemon-grass & मुद्गर. (Mar. सुगंधी रोहिस गवत, सोनचाफा, बटमोगरा)
अतिगन्धालु N. of the plant पुत्रदात्री. अतिगन्धिका (= अतिगन्धालु) (Mar. पिठवण डवला).
अतिगव ४. [ अतिक्रान्तो गाम् ] 1 Very foolish, quite stupid. -2 Inexpressible, indescribable.
अतिगहन,-गव्हर u. Very deep, impenetriable.
अतिगुण ३. 1 Having excellent or superior qualities. -2 Devoid of merits, worthless [ गुणमतिकान्तः ]. -U: Excellent merits. __ अतिगुरु . Very heavy (such as mercury &c.). -E: A very respectable person, such as a father, mother &c. (त्रयः पुरुषस्य अतिगुरवो भवन्ति पिता माता आचार्यश्च)
अतिगुहा [ अतिक्रान्ता गुहां मध्यावकाशेन ] N. of the plant पृश्निपी. (Mar. सालवण).
अतिगृहकम् A lofty house, n terrace भूमीगृहांश्चैत्यगृहान्गृहातिगृहकानपि Ram. 5. 12. 15.
अतिग्रह 9 P. To take beyond the usual measure.
अतिग्रह . [ अतिक्रान्तो ग्रहम् ] Difficult to be comprehended, incomprehensible. -हः, -ग्राहः 1 Object of an apprehensive organ, such as Fuf 'touch the object of त्वच, रस of जिला &c. The Grahaa are eight