Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 57

अतसिः
39
अतिक्रम्
अतसि: Ved. [अत्-असिच्] A wandering mondicant. कन्नब्यो अनसीनां तुरो गृणीत मर्त्यः Rv. 8.3.18.
अतसिका Flax: Bhag 3.2.4. see अतसी 2.3.
Bract 1 Comnion flax. -2 Hemp. -3 Linseed. (Mar. अळशी) अनसीपुष्पसंकाशम् Mb. 12.47.90 -4 A thicket, copse (?)
अति il. [ अत-] 1 A prefix used with adjectives and adverbs, meaning very', 'too', 'exceedingly', 'excessively', 'very much', and showing उत्कर्ष Surpassing, superior अत्याश्रमानयं सर्वान् Mb. 12.12.6. नानिदूरे not very far from; कृश very lean: भृशम् very mueh also with verbs or ver bal forms: सिक्तमेव भवता Sk.; स्वभावो ह्यतिरिच्यते &c. -2 (With verbs) Over, beyond: अति-इgo beyond, overstep: 80 क्रम् चर् वह . In this ense अनि is regarded as a preposition उपसर्ग. -3 ()(Vith noms or pronouns) Beyond, pust, surpassing, superior to, oninent, respectable, distinguished, higher, a bove, (used with act. 28 कर्मप्रवचनीय, or as first member of Balh. or Tat. Comp. ज्याशब्दस्तावभौ
rezra 1977 T Rām. 6.75.37. in which last case it has totally the sense of eminence or higher degree: अतिगो, गायः, = प्रशस्ता गौः, शोभनो गार्यः: राजन् an excellent king; or the sense of a must be understood with the latter member which will then ationd in the accusative case; अतिमर्त्यः = मत्र्यमतिकान्तः; 'मालः, अतिक्रान्तो मालाम् ; 60 अतिकाय, केशर, q.v.): , अत्यादित्यं हुतवहमुखे संभृतं तद्धि तेजः Me1.45. Surpossing the run. अति देवान् कृष्णः 8k. मानुषानतिगन्धर्वान सर्वान गन्धर्व लक्षये b; "मानुपं कर्म a deed which is beyond humen power,i.e. : superhuman action *T: past the whip (as a horse ), ummans geable; "त्यद् surpassing that; त्वाम् , त्वान् him or them thatt surpasses or surpass thee, so "मां, यूयं .. () ( With nouns clericod from roots) Extravagant, exaggerated, inordinato, ex consive, extraordinary: e. s. "आदरः excessive regard; °आशा extravagant hope; so
भये, तृष्णा, °आनन्दः ke.ke.; अतिदानादू बलिबद्धो नष्टो मानात्सुयोधनः। विनष्टो रावणो लौल्यादति सर्वत्र वर्जयेत् ।। ef. 'extremes are ever bad.' (c) Untit, idle, improper, in the sense of असंप्रति or क्षेप 'comsure'; अतिनिद्रम् - निद्रा सम्प्रति न युज्यते Sk. The गणरत्नमहोदधि ivos the following senses of अतिः--विक्रमातिक्रमाबुद्धिभृशातिशयेष्यति । .g. अतिरथः रथाधिकं विक्रमवान ; °मतिः बुद्धपतिक्रमः; गहनं बुद्धरविषयः; तप्तं भृशत; °वेगः अतिर्शायनो वेगः, Ci. also प्रकर्षे लघनेऽप्यति Nm.
अतिकल्यम् early morning नातिकल्यं नातिसायं नानिमध्यन्दिने स्थिते । गच्छेन ... Ms. 4. 140..
अतिकश . Beyond the whip, unmanagor bleअतिकामुकः A dog.
अतिकाय . [अत्युत्कटः कायो यस्य ]. Of tit extraordinary size, gigantie. -T: N. of Raksasa, son ofRavana, who was killed by Laksinant.
अतिकृच्छ [प्रादि० स.] 1. Very difficult. -चम्-च्ठः [अतिक्रान्तं कृच्छ्रे प्राजापत्यम् ] Extraordinary hardship, a kind of severe penance to be finished in 12 nights एकैकं ग्रासमश्नीयान् त्र्यहाणि त्रीणि पूर्ववन् । यहं चोपवसेदन्त्यमतिकृच्छं चरन् द्विजः || Ms. 11.218.
अतिकृतम् Overdome, done too much, excess; सर्वत्रातिकृतं लोके व्यसनायोपकल्पते Ram.
अतिकृतिः /1Overalong. -2N. of a metre oft lines, oach line contaming 25 syllables.
अतिकेशरः [अतिरिक्तानि केशराणि यस्य ] N. of an aqustic plint कुब्जक Trapa Bipinostt.(Dr. शिंगाडा)
अतिकोप .. Free from anger, calm, नेन चैवानिकोपेन स यज्ञः सन्धितस्तदा Mb.7.202.63.
अतिक्रम् 1U., + P.1(4) To step or pass beyond, gget accross, go over, eross यत्कथयितुं प्रवृत्तस्तत्परित्यज्य अतिदूरमतिकान्तोऽस्मि K. 346 led for away from my story, rambled, made a great digression; सप्त कक्षान्तराण्यतिकम्य 02; निमिषमात्रेणातिदूरमतिकामति 120; समीपेडण्यकामन्ती M. 1. going so netr; अतिक्रम्य तांस्तान् विशेषान् M.57. (6) To pass over, press by, walk past, go beyond; सेनानिवेशदेशमनिकम्य Dk. 1. 10: कथमतिक्रान्तमगस्याश्रमपदम्
v.7. is it pussed or left behind ; तस्मिन्नतिकामति 5.7. 31. इदं कदली गृहमतिक्रम्य दृश्यते Ratus. beyond the planthin-bower; तथानिकम्य कैलासगिरिः K. 1213 जम्बुद्वीपमतिक्रम्य शिशिरो नाम पर्वतः Rim; अतिकामत्ययम् K..is going or departing. -2 To excel, surpass; (xceed (in number, strength dic.): इरावतीमनिकामन्ती भव . +. अतिक्रामन्तीमिवेरावती प्रेक्षे 1.1; वृद्धिर्नातिकामति पञ्चताम् Ms. 8. 151; कर्णीसुतमप्यतिक्रान्तः Dk.74; कलामु रूपे चाप्सरसोऽप्यतिक्रान्ता 78%; surpassing, superior to; शक्तिमनतिकम्य यथाशक्ति Sk. -3 To transgress, violate, go beyond, overstep; जनकाग्रजन्मनोः शासनमतिक्रम्य Dk.2 नालं पुरुषो नियतिलिखितां लेखामतिक्रमितुम् 61; एवमतिकान्तमयदे त्वयि Vo. 1, अये वात्सल्यादतिक्रामति प्रसङ्गः Mal. 6.OLI, the event through excessive affection transgrenses all duo limits; अतिक्रम्य सदाचारम् K. 160, 181. -4 To exclude, pass by, neglect, set aside, leave; अतिक्रामेत्प्रमत्तं या मत्तं रोगार्तमेव या Ms.9.78. किं वा परिजनमतिक्रम्य भवान् संदिष्टः
.+. प्रथितयशसां प्रबन्धानतिक्रम्य M. 1. to the exclusion of. - To go or pass away, ela pse, roll on as time); सा निशा अतिचक्राम Pt. 1; यथा यथा यौवनमतिचक्राम K. शैशवम 74: भवतामयनिकामति देवार्चनविधिवेला 47; is pussing away (is being violatel); अतिक्रान्ते दशाहे Ms. 5.76; also trans. allow to pass; द्वित्राणि दिनान्यतिक्रम्य
अतिकथा 1 An exaggerated tule. -2 Idle or meaningless talk. --T. 1 Exaggerated, incredible (अश्रद्धेय). -2 Untit to be told. -3 Past narration or mention, dead, lost. -4 Swerving from one's caste traditions &c; la wloon.
अतिकन्दकः [ अतिरिक्तः कन्दो यम्य ] N. of a troo हस्तिकन्द.
अतिकर्षणम् a. Afflicting very much, excessive exertion.