Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 55

आठ्
अठ् 1 U. To go.
अठिल्ला N. of a Prakrit metre.
अड् 1 P. To try, exert, attempt 5 P. To pervade, attain (Vod.).
अडागमः (अट्+आगम ) the augment a ( अ ) prefixed to a verb to indicate past tense ( वार्तिक 1. 30.60.4). अडकर A doer (Nigh.)
अड्ड् 1 P. 1 To join. -2 To attack. -3 To argue, infer, discern, meditate.
अड्डनम् [ करणे ल्युट् ] A shield. See अट्टनम्.
अडचल: A part of the plough.
अण् 1 P. To sound. -2 ( + A ) To breathe, live (for अन्).
अण (न) क [ अगनि वर्षच्छे नदति, अणू-अच् कुत्सायां कन् च ] Vory small, contemptible, mean, insignificant, wretched ; पापाणके कुत्सितैः P. II. 1. 545 oft. in comp. in the sense of deterioration or contempt; कुलाल: Sk. a contemptible potter. cf. also मृतेऽपि त्वयि जीवन्त्या किं मयाणकभार्यया Bk. 14. 58. -कः A kind of bird.
अणयम [ अणोः सूक्ष्मशस्यचीनादिकस्य भवनं क्षेत्रम्: अणु-यत् ] A field of anu, see below.
112.
अणिः -णी [ अणनि शब्दायने अणू-इन ] The point of a needle. -2 A linchpin, the pin or bolt at the end of a pole of carriage. अणीकृत्वैलपत्रं च Mb7. 20273. -3 A limit. – 4 The corner of a house (used for killing animals &c.). -Comp. - माण्डव्यः [ अभ्या चिह्नितो माण्डव्यः ] N. of a sage said to have been impaled on an off or linchpin. स तथान्तर्गतेनैव शूलेन व्यचरन् मुनिः । अणीमाण्डव्य इति च ततो लोकेषु गीयते ॥ Mb. 1. 108.7-8.
अणु . ( णु-वी . ) [ अणू-उन् ] Minute, small, little, atomic (opp. स्थूल, महत् ); अणोरणीयान् Bg. 8.9; सर्वोप्ययं नन्वणुः Bh. B. 26. insignificantly small; अण्वपि भयम् Ms. 6. 40; अण्वपि याच्यमानः Pt. 4. 26 asked but an atom, a very small quantity, न कन्यायाः पिता विद्वान् गृह्णीयात् शुल्कमण्वपि Ms. 3. 51. – णुः 1 An atom, a very sinall particle (an exceedingly small measure ) ; the mote in a sunbeam, the smallent perceptible quantity अस्थूलमनवह समदीर्घ ब्रह्म अणुं पर्वती Bh. 2. 78. to magnify cf. also To make mountains of molchills.' -2 An atom of time ( व्यञ्जनमर्धमात्रा तदर्धम् अणु); it is said to be 51,675,000 th part of a Muhurta (48 minutes ) - 3 N. of Siva. -4 N. of very small such grain सर्षप, as चीनक &c., अनणुषु दशमांशोऽणुष्वथैकादशांशः Iīlā. णु n. the fourth part of a Matra. -Comp. -अन्तः [ अणुः अन्तो यस्य ] a hair-splitting question; (अण्वन्तः सूक्ष्मान्तः सुक्ष्मवस्तुनिर्णयान्तः प्रश्न: Sankara ). किमर्थमचारी: पशूनिच्छन्नण्वन्तानिति Br. up. 4.1.1. - तैलम् N. of a medicinal oil. -भा [ अण्वी सूक्ष्मा भा प्रभा यस्याः सा ] lightning. -मात्र . [ अणुः परिमाणं यस्य अणु-मात्रच् ] of the size of an atom. -रेणुः [ कर्म. ] atomic dust. - रेवती [ अणुः सूक्ष्मा रेवतीतारेव ] N. of a plant
37
अण्डकः
(दन्तीवृक्ष) Croton Polyandrum. -वादः the doctrine of atoms, atomic theory, the theory that all material substances are primarily atoms and secondarily aggregates, and that all atoms are eternal -वीक्षणम् [ ष. त.] 1 minute observation, observation of very minute parts. -2 [ अणुः सूक्ष्मो वीक्ष्यते अनेन करणे ल्युट् ] an instrument, like the microscope, enabling one to discern the smallest objects. -व्रतानि N. of the twelve smaller vows of laymen adhering to the Jain faith. - व्रीहिः [ कर्म. ] a fine sort of grain, rice &c.
अणिमन... [ अणु-इमनिच्], अणुता स्वम् 1 Minutenes, smallness, thinness, leammess, fineness. -2 Atomic nature. –3 The superhuman power of becoming as small as an atom, one of the 8 powers or Siddhis of Siva : ( अणिमा लघिमा प्राप्तिः प्राकाम्यं महिमा तथा । ईशित्वं च वशित्वं च तथा कामावसायिता ).
अणुक . [ स्वार्थे कन् ] 1 Very small, atomic. -2 Subtle, too fine. -3 Acute. - A small kind of grain, See अणु.
अण्यम् A kind of head of an arrow; Dhanur.
अण्वम् Ved. A fine hole in the strainer for the Sana juice (?)
अण्वी Ved. A finger (?)
अणीयस् अणिष्ट . [ अणु-ईवन इ] Smaller smallest, very small; अणोरणीयांसम् Bg.s. g very small; अणीयसि कारणेऽनणीयानादरो दृश्यते Dk. 142
अणुभू 1 P. To become minute or atomic.
अण्ठ् 1 A. (also अठ्) अण्ठते अटते To go, move. अण्डित P. p. 1 Gone. -2 Rained.
अण्डः - ण्डम् [ अमन्ति संप्रयोगं यान्ति अनेन: अम्ड Up. 1. 111 ] 1 The testicles. -2 The scrotum. -3 An egg oft. used with reference to the world as having sprung from the primordial, egg of Brahman: शब्दैरनेकैर शनिप्ररूढैभिन्दन्निवाणुम् Rām. 5.51.33. ब्रह्माण्डच्छत्रदण्ड: 1)k.1.-- 4 The musk bag. –5 semen virile. -6 N. of Siva. -Comp. - आकर्षणम् castration. - आकार, आकृति . [ बहु.] egg-shaped, oval, elliptical. ( -र:-तिः ) an ellipse. -कटाहः, -हम् [ अण्डं ब्रह्माण्डं कटाहमिव ] the shell of the ब्रह्माण्ड or mundane egg. -कोटरपुष्पी [ अण्डमिव कोटरे मध्ये पुष्पं यस्याः ] N. of a plant] अजन्त्री or हा कोश:-पः कः [.] the scrotum. -ज . [ अण्डात जायते; जन्-ड ] born from an रोमजं वालजं चर्म व्याघ्रजं चाण्डजं बहु Ram 6.75.12. egg. (- जः) 1 a bird, oviparous being; मूकाण्डजम् ( काननम् ) Ku. 3. 42.2 a fish. -3 a snake. -4 a lizard. -5 Brahma.
( - जा ) musk. - धरः [ ष. त. ] N. of Siva. -वर्धनम्, -वृद्धिः f. swelling of the scrotum, hydrocele. -a oviparous.
अण्डकः [ अण्ड, स्वार्थे कन् ] 1 The scrotum. -कम् [ अल्पार्थे कन्] A small egg; जगदण्डकैकतरखण्डमिव Si. 9.9. - 2 A cupols; शोभनैः परिण्डव विभूषितः Matsya.
P. 269. 20.