Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
६४४
www.kobatirth.org
२५
मेधातिथिभाष्यसमलंकृता ।
[ अष्टमः
“मत्तोन्मत्ताताध्यधीनै बलवद्भिर्बलाकृतिः । असंवर्धेत योगाच्च व्यवहारौ न सिध्यति " ॥
इति सिद्धयत्येव न मानवद्भवति ॥ १६९ ॥
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
त्रयः परार्थे क्लिश्यन्ति साक्षिणः प्रतिभूः कुलम् ॥ चत्वारस्तुपचीयन्ते चित्र आढ्यो वणिङ्नृपः ॥ १७० ॥
परेणार्थ्यमाने साक्ष्यं प्रातिभाव्यं व्यवहारेण क्षणं च कर्तव्यम् । कुलादिभिर्न स्वयमुपेत्य हठात् । अतः स्वयं कुर्वन्तो न प्रमाणीभवन्ति । अथवा परस्यार्थ कुर्वन्तः क्लेशमाप्नुवन्ति । न ह्येषां स्वार्थगन्धोऽस्त्यतो बलान्न कारयितव्याः । कुलं वृद्धयुषाः परेण वाऽर्ध्यमाना विप्रादय उपचीयन्ते । अतो न हठादनिच्छन्विप्रं प्रतिग्रहीतव्याः । अथवा परसंबन्धिनोऽर्थायोपचयो विप्रस्यातः स्वार्था प्रवृत्तिर्न परार्थैव तेन विप्रेण न बलात्तदनादाने १० प्रवर्तनीयम् । हतबलसाध्यं दानमिति लोकप्रवादो न दापयन्तं निषेधति तदिच्छन्तं दापयेत् । याच्ञ्ज्या तु बलं एवमाढ्यः कुशीदवृत्तिर्धनवानिव न प्रयोजनीयः । किमिति कुसीदं व्यवहारेऽन्यस्मै ददाति न मह्यमिति । अथवा तेन बलवतोऽन्यस्मिन्नेच्छन्ति तययं कुर्वद्धनमारोपयितव्यम्। यतः परेणार्थ्यमान उपचीयते न बलात्प्रयुञ्जानः । शास्त्रनिषेधात् । एवं वणिक्कसीदी धनवृद्धिकाम एव व्यवहारयति । वणिक् पण्यजीवी । नृपो राजाऽपि प्रयुक्तराज१९ दम्डमाददान उपचीयते । न तु बलादिप्रोत्साहनेन व्यवहारयन् । तदुक्तं "नोत्साहायेत्स्वयं कार्यम् " इति । विप्रादीना विधिरनुवादो राज्ञो दृष्टान्तार्थः । अथवा सर्वस्योदाहरणप्रपञ्च्च1 स्तथाऽग्रेतनोऽपि ॥ १७० ॥
अनादेयं नाददीत परिक्षीणोऽपि पार्थिवः ||
न चादेयं समृद्धोऽपि सूक्ष्ममप्यर्थमुत्सृजेत् ॥ १७१ ॥
करदण्डशुल्कादिशास्त्रविहितं वर्जयित्वाऽन्यत्पौरधनमनादेयं राज्ञा क्षीणकोशस्यापि । यत्तु शास्त्रन्यायागतं रक्षानिर्देशधनं तत्सूक्ष्मं कार्षापणमात्रमपि न त्यजेत् । तदुक्तं " वल्मीकपथवद्राजा कोशवृद्धिं तु कारयेत् " इति ॥ १७१ ॥ अनादेयस्य चादानादादेयस्य च वर्जनात् ॥
दौर्बल्यं ख्याप्यते राज्ञः स प्रेत्येह च नश्यति ॥ १७२ ॥
अनादानामनादेयम् | अर्ह कृत्यस्तच्च दर्शितम् । दौर्बल्यं ख्यध्यते प्रकृतिमि - रस्माभिरस्मान्दण्डयति स्तेनाटविकसामन्तादीन्न शक्तो विजेतुमिति परे स्वशक्तिं प्रथ
१ फ-क्षाप्यते ।
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020474 |
| Book Title | Manusmruti |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J R Gharpure |
| Publisher | J R Gharpure |
| Publication Year | 1920 |
| Total Pages | 1103 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 20 MB |