Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
अध्यायः ]
मनुस्मृतिः ।
१० ई
1
मस्ति । जिौष्ठे न हि स्पृश्यमानस्य रसास्वादनमवश्यंभावि । तत्र वैश्यपरिमाणात्कि - ञ्चिन्यूनताऽत्र विवक्षिता । जिह्वामूलं यावद्वेश्यस्य जिह्वाग्रं शूद्रस्य । द्रवत्वादुदकस्यापरिहार्योऽवध्यतिक्रम अवश्य प्राप्तौ त्वशुद्धिः । सर्वश्चायं तीर्थविभागो दक्षिणहस्तस्योपस्पर्शने हस्तस्यौचित्याद्दक्षिणाचारतायाश्च पुरुषधर्मतया विहितत्वात् । एवमर्थमेव चास्मिन्नवधाविदमुच्यते ॥ ६२ ॥
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
उद्धृते दक्षिणे पाणावुपवीत्युच्यते द्विजः ॥
सव्ये प्राचीन आवीती निवीती कण्ठसज्जने ॥ ६३ ॥
1
ननु च लोकतः सिद्धाः पदार्थ धर्मशास्त्रेऽप्याश्रीयन्ते न पदार्थसंविज्ञानार्थानि मन्वादिवाक्यानि व्याकरणाभिधानकाण्डस्मृतिवत् । उक्तमस्माभिर्यो नातिप्रसिद्धोऽर्थस्तं चेल्लक्षयन्ति किमुपालम्भमर्हन्ति अस्ति चात्र किंचित्प्रयोजनमन्यदपि । आचमनक्रममुच्य- १० मानमुपसंव्यानादिकमाचमनाङ्गं यथा विज्ञायते । यद्यप्युपवीतधारणं व्रतार्थतया पुरुषार्थतया वा सर्वदा प्राप्तं तथापि तेन विनाऽऽचमनं परिपूर्णमेव (न) स्यात् । असत्यस्मिन्वचने व्रते वैगुण्यं पुरुषदोषश्च स्यात् । अथ पुनरन्तरेणोपवीतमाचमनं कृतमप्यकृतसमं दोषश्च स्यादप्यशुचिना कृतमपां भक्षणमिति । कथं पुनः केवलस्योपवीतस्यैवाचमनाङ्गता यावताऽन्यदप्यत्र निर्विष्टं प्राचीनावीति च । उच्यते । प्राचीनावीतं स्वशब्देनैव पित्र्ये कर्मणि १५ विहितं तत्रार्थवत्तायामुपयातायां नाकृतार्थेनोपवीतेन विकल्पितुमर्हति । निवतिमप्यभिचारेऽर्थवत् । यद्यप्यत्र निवीतस्य विनियोगो नास्ति तथापि स्मृतीनां चैकार्थादन्यत्र यो विनियोगस्तेनेहाप्यर्थवत्ता भवत्येव । पाणिग्रहणं बाहूपलक्षणार्थमुद्धृतबाहुर्यतो लोक उपवीतीत्युच्यते । सार्वकालिकं चोपवीतं वक्ष्यामः । न च केवलपाणावुद्धृत उपवीती सव्ये उद्धृते प्राचीनावीती समासपदान्नामधेयम् । असमासस्तु वृत्तानुरोधितया । कण्ठसज्जने २० कण्ठे सज्जनं सङ्गस्थापनं यदा वस्त्रस्य सूत्रस्य वाऽन्यतरोपि बाहुरुद्भियते तदा निवती भवति ॥ ६३ ॥
मेखलामजिनं दण्डमुपवीतं कमण्डलुम् ॥
अप्सु प्रास्य विनष्टानि गृह्णीतान्यानि मन्त्रवत् ॥ ६४॥
१ फ-धारणं च ।
विनष्टानामप्सु प्रासनमन्येषां च ग्रहणमत्र विधीयते । प्रासनग्रहणयोः पौर्वापर्यं २५ यथाश्रुतमेवास्माच्च पुनरुपादानान्नैषामुपनयनाङ्गतैव । तदङ्गत्वे हि तत्प्रयोगापवर्गितैव स्यात् । किं तार्ह ? यावद्ब्रह्मचर्य धारणम् । अथ किमुपनयनकाल एव प्राक्कर्मनिष्पत्तेः दैवान्मानुषाद्वा प्रतिबलाद्विनष्टानां प्रतिपत्तिर्न संभवति प्रयोगसमात्यर्थे च पुनरुपादानं यथा
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020474 |
| Book Title | Manusmruti |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J R Gharpure |
| Publisher | J R Gharpure |
| Publication Year | 1920 |
| Total Pages | 1103 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 20 MB |