Kavyanushasanam

SR No.: 020441
Original Sutra Author: N/A
Author: Sushilvijay Gani
Publisher: Vijaylavanyasuri Granthmala
Publication Year: 1956
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 263

२३४
सालङ्कारचूडामणौ काव्यानुशासने wwwmmmmmmmmmmmmm
नाहं हि दूरं भ्रमितुं समर्था प्रसीदतायं रचितोऽअलिर्वः ॥"
अत्र विविक्तोऽयं देशः, प्रच्छन्नकामुकस्त्वया विसय इति विश्वस्तां प्रति कयाचिनिवेद्यते । कालविशेषाद् यथा"गुरुयणपरवस ! प्पिय ! किं भणामि तुह मंदभाइणी अहयं । अज पवासं वचसि वञ्च सयंञ्चेव सुणसि करणिजं ॥"
[स० श०.८५१] उक्तिरियमिति वामनाचार्यः । हे सख्यः! अपरिहार्यप्रणयाः, यूयं कुसुमानांपुष्पाणाम् , अवचार्य-हस्तेनादानम् , इतोऽन्यत्र दूरे, कुरुत, अत्र अस्मिन् प्रदेशे, अस्मि अहम् , अस्ति क्षीरागौरित्यादाविवास्मीति विभक्तिप्रतिरूपकमव्ययम्-अहमथै प्रयुज्यते, करोमि० कुसुमावचायमिति शेषः, अस्माभिः सह कुतो नागच्छसीति चेत् ? हि यस्मात् , अहं दूरं भ्रमितुं सञ्चरितुं न समर्था शक्ता अयम् अञ्जलिः अपराधक्षमापनसूचकः प्रणामाञ्जलिः वः युष्मभ्यं, रचितः, प्रसीदत प्रसन्ना भवत । अत्र कुसुमावचायमित्यत्र हस्तादानेऽर्थे चिनोतेः प्रत्ययविधानादू यावद् हस्तप्रचेयकुसुमलाभस्तावद् दूरं बजतेति तासां निकटेऽसञ्चरणं स्वाभिलषितं व्यज्यते, यूयमिति बहुत्वादन्यत्र गमनेऽपि भयाद्यभावः, अत्रेत्यनेन श्रूयमाणमानवशब्दे कुआदिमति च प्रदेशे इत्यर्थकेन भयाद्यभावो विजनता च, अञ्जलिरित्येकवचनेन सर्वाभ्य एकोऽअलिरिति स्वासामर्थ्यमेव प्रकटितम् । __ अत्र व्यङ्ग्यमाह-अत्र विविक्तोऽयं देश इति-सख्योऽन्यत्र प्रेषिताः, तेन विविक्तः-विजनोऽयं देशो जात इति प्रच्छन्नः सखीवेषेणाच्छादितः, कामुकस्वया विसlः मां प्रति प्रेर्यतामिति विश्वस्तां स्वविश्वासभूमिभूतां काञ्चित् सखी प्रति, कयाचित् निवेद्यते देशवैशिष्टयाद् व्यज्यत इति तदर्थः । अत्र वाच्यार्थोऽन्यसखीविषयो, व्यङ्ग्यस्तु प्रियसखीविषय इत्यर्थः ।।
कालविशेषाद् व्यङ्ग्यप्रतीतिर्यथा-गुरुयणपरवसेति-"गुरुजनपरवश ! प्रिय ! किं भणामि तव मन्दभागिनी अहकम् । अद्य प्रवासं व्रजसि, व्रज, स्वयमेव श्रोष्यसि करणीयम् ।" इति संस्कृतम् । गुरुजनानां-पित्रादीनां,