Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सालकारचूडामणौ काव्यानुशासने अत्र पतितं कुसुममुच्चिनु मा धुनीहि शेफालिकामिति विधिनिषेधयोरभिधाने सखि! चौर्यरते प्रसक्त वलयशब्दो न कर्तव्य इति निषेधान्तरं प्रतीयते। क्वचिद् विधावनुभयं यथा"सणियं वञ्च किसोयरि; पए पयत्तेण ठवलु महिवढे । भजिहिसि वत्थयत्थणि विहिणा दुक्खेण निम्मविया ॥
अत्र शनैर्बजेति विध्यभिधानेन विधिर्नापि निषेधोऽपि तु वर्णना मात्र प्रतीयते।
कचिद् विधौ वाच्ये-विधि-निषेधयोः कस्याप्यप्रतीतिरिति तदुदाहर्तुमाहक्वचिदविधावनुभयमिति । सणियं वच्च किसोयरीति-"शनकैब्रज कृशोदर !, पदौ प्रयत्नेन स्थापय महीपृष्ठे । मलयसि विस्तृतस्थानानि, विधिना प्रयत्नेन निर्मितानि ॥” इति संस्कृतम् । कश्चित् कामुकः क्वचिद् यान्तीमभिसारिका दृष्टाऽसि' इति प्रतिबोधनपूर्वकं स्वाभिमुखीकरणायाह-हे कृशोदरि !कृशम्-अस्थूलम् , उदरं-मध्यभागो यस्याः सा, तत्सम्बुद्धौ हे तनुमध्ये !, शनैःमन्द, ब्रज-याहि, तत्प्रकारमेवाह-पदौ-चरणौ, प्रयत्नेन सावधानतया निम्नोअतप्रदेशं दृष्ट्वा, महीपृष्ठे पृथ्वीतले, स्थापय, कुत इति चेत्-[अशनैर्गमने] विधिना-ब्रह्मणा, प्रयत्नेन महता श्रमेण, निर्मितानि-संघटितानि, विस्तृतस्थानानि-ऊरुनितम्बवक्षःस्थलादिप्रदेशान् , भक्षयसि विघटयिष्यसीत्यर्थः, मध्यस्य कृशतया निम्नोत्रतप्रदेशे कदाचित् पतितौ पादौ तदा मध्यस्य भङ्गे भारभूतानां तेषां भङ्गोऽवश्यं भावीति भावः । अत्र विधिः-शनकैर्वजेति स्पष्टः, किन्तु वक्तुगेमने गमननिषेधेऽन्यत्र वा कापि तात्पर्यमिति निर्धारयितुं न शक्यते, तदाहअत्र शनैर्वजेति विध्यभिधानेनेति, तर्हि किं प्रतीयत इति चेदत्राहवर्णनामात्रमिति-तस्याः स्वरूपवर्णनमानं प्रतीयत इति भावः ॥
क्वचिन्निषेधे वाच्ये विधि-निषेधयोरुभयोर्मध्ये कस्याप्यप्रतीतिः, यथा-दे आ पसिएति-"प्रार्थये प्रसीद निवर्तस्व मुखशशिज्योत्स्नाविलुप्ततमोनिवहे ! अभिसारिकाणां विघ्नं करोष्यन्यालामपि हताशे! ॥” इति संस्कृतम् । काचिदभिसतुं प्रस्थिता स्वयमेव गृहमागतं प्रियतममवलोक्य, स्वयं निवर्ति
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020441 |
| Book Title | Kavyanushasanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sushilvijay Gani |
| Publisher | Vijaylavanyasuri Granthmala |
| Publication Year | 1956 |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |