Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
९०
सालङ्कारचूडामणौ काव्यानुशासने अर्थः-मुष्टिग्राह्य-मुष्टिपरिच्छेद्यमथवाऽतिसमीपतया मुष्टिधारणयोग्यम् , तमः-अन्धकारः, ककुभः-दिशः, तनुलग्ना इव-सर्वा दिशः संकुच्य शरीरस्य समीपमागता इव, मावलयं-भूमण्डलं यत् पूर्वमपरिच्छेद्यं प्रतीयते स्म तत् , चरणचारमानं-यावति चरणौ कथंचिञ्चरतस्तस्परिमितम्, इव, दिवम्-अनन्त-- तया विख्यातमाकाशम् , अलिकदन्नी-भालप्रदेशपरिमिताम्, इव, कुरुते । तमसा स्वशरीरमानं सर्व प्रतिभाति, दूरे किञ्चिन्न विभाव्यत इत्याशयः । अत्र च तमसो मुष्टिग्राह्यत्वं स्पष्टमेव निबद्धम् ॥ तमसः सूचीभेद्यत्वं यथा
"पिहिते कारागारे तमसि च सूचीमुखाग्रनिर्भद्ये । मयि च निमीलितनयने तथापि कान्ताननं व्यक्तम् ॥"
[का० मी० अ० १४] अर्थः-कारागारे-बन्दीगृहे, पिहिते सति, तमसि-अन्धकारे च, सूचीमुखस्याग्रभागेन भेदनयोग्ये-अतिघनतां याते सति, मयि च निमीलितनयने सति, तथापि-सर्वथा व्यक्तीभवनयोग्यताया अभावे सत्यपि, कान्ताननं व्यक्तं-प्रत्यक्षरूपेणादृश्यत । कारागारे स्वत एव प्रवेशोऽसाध्यः, तत्रापि तत् पिहितम् , पिधानाञ्च रात्रिकृतस्य तमसः सान्द्रताऽपि युक्तैव, एवं चेदृशे तमसि नेत्रव्यापाराभावेऽपि तन्मुखं मे प्रत्यक्षमिवादृश्यतेत्यहो भावनावैचित्र्यमिति भावः । अत्र सूचीभेद्यत्वोक्तिः स्पष्टैव ॥ ज्योत्स्नायाः कुम्भोपवाह्यत्वादि यथा
"शङ्खद्रावितकेतकोदरदलस्रोतःश्रियं बिभ्रती, येयं मौक्तिकदामगुम्फनविधेयॊग्यच्छविः प्रागभूत् । उत्सेक्या कलसीभिरक्षलिपुटैह्या मृणालाकुरैः, पातव्या च शशिन्यमुग्धविभवे सा वर्तते चन्द्रिका ॥"
[का० मी० १० १४] अत्र 'शङ्खद्रावित' इत्यस्य स्थाने काव्यमीमांसायां यन्त्रद्रावित' इति पाठः, सरस्वतीकण्ठाभरणे द्वितीयपरिच्छेदे च 'सद्योगावित' इति पाठः, सर्व एव च पाठोऽर्थयोजने समर्थ इति, विवेकगृहीत एव पाठः स्वीकृतः ।
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020441 |
| Book Title | Kavyanushasanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sushilvijay Gani |
| Publisher | Vijaylavanyasuri Granthmala |
| Publication Year | 1956 |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |