Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૭૭) ક. (વેદાન્તમતે) સારસ્વામિમતવરવમિન્ન- વિદ્યા–અન્ય વસ્તુમાં અન્યની મુ કારણતા રૂપે માનેલી વસ્તુથી અભિન્ન. બુદ્ધિ તે કાર્યાવિદ્યા. આ કાર્યાવિદ્યાજ પણું તે કાર્યાત્વ.
- પુર્યષ્ટકમાં કહેલી અવિદ્યા જાણવી. જેમકે, . કૃતિerષ્યત્વે પતિ કૃત્યુશા કૃતિ
દેહાદિકમાં આભત્વાદિ બુદ્ધિરૂપ જે ભ્રાંતિજ્ઞાન
* છે તે કાર્યાવિદ્યા છે. વડે સાધ્ય હેઈને જે કૃતિનું ઉદ્દેશ્ય ! હોય તે કાર્ય.
રાવિદ્યાપ્રજાજા-કાર્યાવિદ્યાના ચાર
ચાર પ્રકાર છે –(1) અનિત્ય સ્વર્ગાદિમાં છે. ત્રયાન્વત સત પ્રચમાવ નિત્યબુદ્ધિ; (ર) અશચિ દેહાદિમાં શચિબુદ્ધિ: વિધિત્વમ્ ત્રણે કાળના સંબંધવાળું ન છતાં (૩) પીડા વગેરે દુઃખમાં સુખબુદ્ધિ; અને જે પ્રવૃત્તિના અભાવનું વિધિ હોય તે કાર્ય, (૪) અનાત્મ દેહાદિકમાં “હું” એવી આત્મબુદ્ધિ.
૮. નિયતામાયિત્વ ! કારણની પછી કાચનાર –ાનુકૂવૅ ચેંનિયમે કરીને જે થવાપણું તે કાર્યસ્વ. યંતિઃ એક કાર્યનું જે અનુકૂલપણું તેનું
૬ વાલમ્િ ! પહેલી ક્ષણના નામ કાર્યક્ષસંગતિ છે. જેમ, વ્યાપ્તિ સંબંધવાળું તે કાર્યા.
તથા પક્ષધર્મતા એ બંને એક જ અનુમિતિ૧૦. પુરૂષના પ્રયત્નરૂપ કૃતિવડે સાધ્ય રૂપ કાયનાં જનક હોય છે, માટે વ્યાપ્તિના જે ક્રિયા તે કાર્ય
નિરૂપણ પછી જે પક્ષધર્મતાનું નિરૂપણ છે
તે કાર્ય સંગતિ વડે છે. Fાર્થતાવનશ્વય-કારણના
काल:--विभुत्वे सति दिगसमवेतपरत्वासमઅધિકરણમાં જે સંબંધથી કાર્ય રહે છે તે |
વારિવાર અને જે દ્રવ્ય વિભુ હોય, તથા કાર્યતાવછેદક સંબંધ કહેવાય. જેમ-દ્રવ્યનું ! દિશા વિષે અસમવેત એવું જે પરત્વનું અસમચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષ થવામાં ઉદ્ભૂતરૂપ એ કારણ !
વાયિ કારણ છે, તેનું જે અધિકરણ હેય તે છે. હવે ઘટરૂપ અધિકરણમાં ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષ
દ્રવ્ય કાળ કહેવાય છે. જેમ, નાના ભાઈની વિષયતારૂપ સંબંધથી રહ્યો છે, (નેત્રના પ્રત્ય
અપેક્ષાથી મોટાભાઈમાં કાલિક પરત્વ રહે છે. ક્ષનો વિષય ઘડે છે માટે.) અને તેજ ઘડારૂપ
તે પરત્વ ગુણનું સમવાય કારણ મોટાભાઈનું અધિકરણમાં ઉદ્ભતરૂપ સમવાય સંબંધથી રહે છે. માટે એ વિષયતારૂપ સંબંધ એ
શરીર છે, તે મોટાભાઈના શરીર સાથે કાળને કાર્યતાનો અવછેદક સંબંધ છે. ( અને સમ
જે સંયોગ સંબંધ છે, તે પરત્વ ગુણનું અસમવાય સંબંધ એ કારણુતાવચ્છક સંબંધ છે.)
વાયિ કારણ છે, અને તે સગરૂપ અસમ
વાયિ કારણો તે કાળ આધાર છે તથા દશા–અવિદ્યાજન્ય અંતઃકર
* ! વિભુ પણ છે, માટે ઉપર કહેલું કાળનું લક્ષણ ણદિરૂપ અધ્યાસ તે. કાર્યાધ્યાસ. (અંતઃકર
| સંભવે છે. ણાદિ અવિદ્યાનું કાર્ય હોવાથી તેને કાર્યાધ્યાસ કહે છે.
२. परत्वानाश्रयत्वे सति विजातीयपरत्वासम
વાચિકારાયાશ્રયઃ : પૃથ્વી, જળ, ૨. રાજસં સં%ાન્ય જ્ઞાનવિષયત્વમુI તેજ, વાયુ, અને મન, એ પાંચ મૂર્ત દ્રવ્યદેષના સંપ્રયોગથી ( સંબંધથી) પ્રાપ્ત થયેલા
વિષેજ પરવ તથા અપરત્વ એ બે ગુણો રહે સંસ્કારથી જન્ય જ્ઞાનનું જે વિષયત્વ તે
છે. આકાશ, કાળ, દિશા અને આત્મા, એ કાર્યાધ્યાસ.
ચાર વિભુ દ્રવ્યોમાં એ બન્ને ગુણ રહેલા કાર્યાન્વિત કાર્યના સંબંધવાળું. | નથી. માટે કાળ એ પરત્વ ગુણનો અનાશ્રય
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020173 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 124 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 8 MB |