Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
(૬૬)
છતાં
66
पशुना
શાસ્ત્રવડે નિષિદ્ધત્વ અવશ્ય હોય છે, જેમ ઉપાધિ વ્યાપક છે. એટલે જ્યાં જ્યાં બહિ ચજ્ઞની બહાર થનારી હિંસામાં અધર્મનું વ્યાવચ્છિન્ન પ્રત્યક્ષ રહે છે ત્યાં ત્યાં સાધનત્વ હોવાથી નિષિદ્ધત્વ પણ છે. એ રીતે ઉદ્ધૃતરૂપવત્ત્વ પણ અવશ્ય કરીને રહે છે. નિષિદ્ધત્વ ઉપાધિનું અધર્મના સાધનરૂપ જેમ-ધટાદિક અહિદુંવ્યાવચ્છિન્નપ્રત્યક્ષવાળા સાધ્યમાં વ્યાપકપણું છે, અને જ્યાં જ્યાં હોવાથી ઉદ્ભૂતરૂપવાળા પણ છે. આ હિંસાત્વ હાય છે ત્યાં ત્યાં. એ નિષિદ્ધત્વ પ્રમાણે ઉદ્ભૂતરૂપવત્ત્વ ઉપાધિને દ્રિવ્યત્વાનિયમથી હેતું નથી. જેમ યજ્ઞ સબંધી વચ્છિન્નપ્રત્યક્ષરૂપ સાધ્યનું વ્યાપકપણું છે. હિંસામાં હિંસાત્વરૂપ સાધન વિદ્યમાન અને જ્યાં જ્યાં પ્રત્યક્ષસ્પનું આશ્રયત્વ પણ એ નિષિદ્ધત્વ રહેતું નથી. પણ રહે છે, ત્યાં ત્યાં એ ઉદ્ધૃતરૂપવત્ત્વ નિયમથી ચનેતા ” પશુ વડે યજ્ઞ કરવા ’ ઈત્યાદિક રહેતું નથી. જેમ વાયુમાં પ્રત્યક્ષસ્પર્શીશ્રયત્વ શ્રુતિવડે વિહિતત્વજ હોય છે, અને “મૈં વિદ્યમાન હોય છે છતાં પણ ઉતરૂપવત્ત્વ हिंस्यात्सर्वाभूतानि * કોઈપણ પ્રાણીની હિંસા રહેતું નથી. આ રીતે ઉદ્દ્ભૂતરૂપવત્ત્વ ઉપાધિનું કરવી નહિ. ” એ શ્રુતિ ા યજ્ઞ સંબંધી પ્રત્યક્ષ સ્પર્થાંશ્રયસ્વરૂપ સાધનમાં અવ્યાપકપણું હિંસાથી ભિન્ન સર્વ ભૂતાની હિંસાનો નિષેધ છે. માટે ઉક્ત અનુમાનમાં ઉદ્દ્ભૂતરૂપવત્ત્વ કરે છે. એ રીતે એ નિષિદ્ધ્વ ઉપાધિને એ, પક્ષધર્મોવચ્છિન્નસાધ્યવ્યાપક ઉપાધિ કહેવાય છે. હિંસાત્વરૂપ સાધનનું અવ્યાપકપણુ પણ છે. એ નિષિદ્ધત્વ ઉપાધિ પણ ‘કેવળ સાધ્યવ્યાપક ઉપાધિ' કહેવાય છે.
*
33 (6
૩. સાધનાવચ્છિન્તસાધ્યવ્યાપક ઉપાધ——જે ઉપાધિ હેતુરૂપ સાધનવડે અવચ્છિન્ન સાધ્યનેા વ્યાપક હોય છે, તે ર. પક્ષધર્માવચ્છિન્નસાધ્યવ્યાપક ઉપાધિ સાધનાવચ્છિન્નસાધ્યવ્યાપક કહેવાય ઉપાધિ—જે ઉપાધિ કેવળ સાધ્યને વ્યાપક છે. જેમ- “ ધ્વંસ વિનાશી, जन्यत्वात्, નથી, પણ પક્ષવૃત્તિધ વડે અવચ્છિન્ન જે ધવત . ” ધ્વંસ એ વિનાશવાળા છે, જન્મ સાધ્ય છે તે સાધ્યનેા વ્યાપક હાય છે હાવાથી, ઘડાની પેઠે. આ અનુમાનમાં તે ઉપાધિ પક્ષધર્માંવચ્છિન્નસાધ્યવ્યાપક ઉપાધિ કહેવાય છે. જેમ ભાવત્વ ઉપાધિ છે, હવે જ્યાં જ્યાં વિનાશિત્વ હોય છે, ત્યાં ત્યાં ભાવ હોય છે. प्रत्यक्ष स्पर्शाश्रयत्वात् घटवत् । વાયુ પ્રત્યક્ષ છે, પ્રત્યક્ષ સ્પર્શેના આશ્રય હોવાથી. એ રીતે ભાવત્વ ઉપાધીને કેવળ વિનાશિત્વ જે જે દ્રવ્ય પ્રત્યક્ષ સ્પર્શીનેા આશ્રય હોય રૂપ સાધ્યનું વ્યાપકપણું તે સંભવતું નથી, છે તે તે દ્રવ્ય પ્રત્યક્ષજ હોય છે. જેમ ઘડા, કેમકે પ્રાગભાવમાં વિનાશિત્વ વિદ્યમાન છતાં આ અનુમાનમાં ભૂતરૂપ~ ઉપાધિ છે. પણ ભાવત્વ નથી, પણ જન્યત્વરૂપ સાધનજ્યાં જ્યાં પ્રત્યક્ષત્વ હાય ત્યાં ત્યાં ઉદ્ભૂત વડે અવચ્છિન્ન જે વિનાશિત્વ છે, તે વિનારૂપવત્ત્વ હાય એવી રીતે ઉદ્ધૃતરૂપવસ્વરૂપ શિત્વ રૂપ સાધ્યમાંજ તે ભાવનાનું વ્યાપકત્વ ઉપાધિને કેવળપ્રત્યક્ષત્વ સાધ્યનું વ્યાપકપણું છે, એટલે જ્યાં જ્યાં જન્યવિશિષ્ટવિનાતે સંભાવતું નથી, કેમકે રૂપાાિમાં તે શિત્વ છે ત્યાં ત્યાં ભાવત્વ પણ અવશ્ય કરીને વિદ્યમાન છતાં પણ રહે છે. પ્રત્યક્ષસ્વરૂપ સાધ્ય જેમ ઘટાદિક જન્યવિશિષ્ટઉદ્ધૃતરૂપવત્ત્વ ઉપાધિ રહેતા નથી, પણ્ વિનાશીત્વવાળા હોવાથી ભાવવવાળા પણ વાયુરૂપ પક્ષમાં વનારે જે અદ્રિવ્યત્વરૂપ છે. આ રીતે ભાવ૫ ઉપાધિને પક્ષધર્મ વડે અવચ્છિન્ન જે પ્રત્યક્ષરૂપ જન્મવરૂપ સાધનાવચ્છિન્નવિનાશિવરૂપ સાસાધ્ય છે, તે સાધ્યમાંજ ઉદ્ધૃતરૂપવત્ત્વ ધ્યનું વ્યાપકપણુ છે; અને જ્યાં જ્યાં તે
वायुः प्रत्यक्षः
39
""
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
""
| SR No. | 020173 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 124 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 8 MB |