Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૩૭)
અવયવવાથ-અનુમાનમાં રહેલા અપેક્ષાએ કરીને અનુમાન પ્રમાણુ ઘણા વાદીપ્રતિજ્ઞા વગેરે વાકે (ઉદાહરણ માટે જુઓ ઓને સંમત છે. માટે પ્રત્યક્ષનિરૂપણની પછી अवयवत्रयम् )
શિષ્યની પ્રથમ અનુમાન વિષેજ જિજ્ઞાસા અવ –ન્ટરવ્યમવયવ જન્ય એવું થાય છે. શિષ્યની એ અનુમાન વિષયક દ્રવ્ય તે અવયવી કહેવાય છે. જેમ–પૃથ્વીના
જિજ્ઞાસા ઉપમાનના નિરૂપણમાં પ્રતિબંધક ઠક્યણુકથી આરંભીને જે જે ઉત્પત્તિવાળું પાર્થિવ
થાય છે. એ જિજ્ઞાસા અનુમાનનું નિરૂપણ દ્રવ્ય છે તે અવયવી કહેવાય છે. અને તેજ
ક્યાંથી નિવૃત્ત થઈ જાય છે, અને તે પછી પ્રમાણે જળના, તેજના અને વાયના ચણકથી ઉપમાનનુંજ વક્તવ્યપણું પ્રાપ્ત થાય છે. માટે આરંભીને જે જે ઉત્પત્તિવાળું જલીય, તૈજસ
અનુમાન નિરૂપણ પછી અવસર સંગતિ વડે
ઉપમાનનું નિરૂપણ સંભવે છે. અને વાયવીય દ્રવ્ય છે, તે સર્વ અવયવી કહેવાય છે.
अवस्थाज्ञानत्वम्-घटाद्यवच्छिन्नचैतन्या
વિરમ ઘટ આદિથી અવચ્છિન્ન જે ચિતન્ય અવશ્વઃ -સ્થાપનાવો વÁ:, વિપચા- તેને આચ્છાદન કરનારું જે અજ્ઞાનત્વ તે. वर्ण्यः, तावेतौ साध्यदृष्टान्तधर्मो विपर्यस्य
અવસ્થાત્રયમ્-જાગ્રત, સ્વમ અને તે વર્ષાવર્ચીસમ ભવતઃ જે પક્ષનું સ્થાપન સપ્તિને વેદાન્તીએ અવસ્થાત્રય અથવા ત્રણ કરવું હોય તેને વણ્ય કહે છે; અને જેનું અવસ્થાઓ કહે છે. સ્થાપન ન કરવું હોય તેને અવર્ણ કહે છે.
અવસ્થાપટા–જાગ્રત, સ્વમ, સુષુપ્તિ, હવે વણ્યમાં જે સાધ્ય અને દૃષ્ટાંત હેય,
મૂછ, મરણ અને સમાધિ, એ છ અવસ્થા. તથા અવર્ષમાં જે સાધ્ય અને દષ્ટાંત
થત વળી-શિશુત્વ, બાલ્ય, કૌમાર, કેશર, વન હોય, તે બન્નેના ધર્મને ઉલટા સુલટી કરી અને વાદ્ધરા, એ પણ છ અવસ્થાએ નાખવું તે વર્ણસમાં જાતિ અને અવર્ણસમાં
' કહેવાય છે.
રસ જાતિ નામે અસદુત્તર રૂપ જતિના ભેદ કહેવાય છે. એટલે-વર્ણના ધર્મ અવણ્યને ઇવાન્તરત્વક–પ્રધાનાન્ત: તિમ્ ! મુખ્ય લાગુ પાડવા તે વર્ણસમા જાતિ અને વિષયની અંદર જે આવી જતું હોય તે અવયંના ધર્મ વણ્યને લાગુ પાડવા તે ‘ અવાન્તર' કહેવાય છે. અવર્યાસમાં જાતિ કહેવાય છે.
અવાજોrgટયા–સવૈયાર્થäોડવાન્તરઅવરાતિ-~-પ્રતિય ધીમજ્ઞિm- પ્રયઃ ! ધણુકરૂપ પૃથ્વી વગેરેથી તે મહાન વિજ્ઞાસાનિયા અનન્તરવરવ્યમવસરસતિ: અર્થના પૃથ્વી વગેરે પયેત જેટલાં પૃથ્વી વગેરે રૂપ નિરૂપણમાં પ્રતિબંધક જે શિષ્યની જિજ્ઞાસા. કાર્ય દ્રવ્ય છે, તે સર્વ કાર્ય દ્રવ્યોને તે જિજ્ઞાસા નિવૃત્ત થયે, જે પછી ધ્વંસ (નાશ) તે “અવાન્તર પ્રલય', પૃથ્વી, વક્તવ્યપણું છે, તેને “અવસર સંગતિ' કહે વગેરે એટલે પૃથ્વી, જળ, તેજ અને વાયુ છે. જેમ–અનુમાનના નિરૂપણ પછી અવસર જાણવાં. અવા-તર પ્રલયમાં ગુણ અને સંગતિ વડે ઉપમાનનું નિરૂપણ છે. તેમાં, કર્મને નાશ થતો નથી, પણ તે પરમાણુપ્રત્યક્ષ પ્રમાણની કાર્યરૂપતા સમવ્યાપ્તિજ્ઞાન ગત રહે છે. રૂ૫ અનુમાન વિષે છે, તેમ સદશ્યજ્ઞાનરૂપ વાત્તાવાર્થતવંઘવાર્થોચતરવાવઉપમાન વિષે પણ છે; માટે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુના વવિચમ્ | તત્ અને વમ્ એ બે પદાર્થોમાંથી નિરૂપણ પછી અનુમાન અને ઉપમાન બનેનું ગમે તે એક પદાર્થનું બોધક વાક્ય. ૨, નિરૂપણ પ્રાપ્ત થયું; તેમાં ઉપમાનની મહાવાક્યની અંતર પ્રવિષ્ટ જે વાક્ય તે.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020173 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 124 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 8 MB |