Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
i
(૧૧૫) ५. जन्महेतुकाम्यधर्मानिवृत्य मोक्षहेता निरनुयोज्यानुयोगः-निग्रहस्थानरहिते નિદાનધર્મ નિગમતતિ નિયમઃ | જન્મના હેતુ- ' નિદ્રામાનં નિરગુણાનુરાઃ નિગ્રહ ભૂત કામ્ય ધર્મથી પાછા વાળીને મેક્ષના સ્થાનથી રહિત પ્રતિવાદી વિષે જે નિગ્રહહેતુરૂપ નિષ્કામ ધર્મમાં મનુષ્યનું જે નિયમન સ્થાનનું કથન છે તેનું નામ નિરyયોજયાનુકરે છે તે નિયમ કહેવાય છે.
યોગ છે. નિયમાન-નિયમનાં ફળ યોગ- નિરર્થq-વાવ:
રામે નિરર્થમ્T શાસ્ત્રમાં કહ્યાં છે. જેમ–પોતાના અંગની શબ્દ કોઈ પણ અર્થને વાચક ન હોય જુગુપ્સા અને બીજા સાથે સંસર્ગમાં ન | તે શબ્દને અવાચક કહે છે. એવા અવાચક આવવું તે શૌચનું ફળ છે; સંતોષથી સર્વોત્તમ શબ્દનો જે પ્રયોગ તેને નિરર્થક કહે છે. સુખલાભ થાય છે; સ્વાધ્યાયથી ઇષ્ટદેવતાને જેમ- “શનિટઃ નવા વાત ” એમાં સંપ્રયોગ થાય છે; ઈત્યાદિ.
ઉજા” એ શબ્દ કઈ પણ ચર્થને નિયતિથિ –પSાય પ્રવેશ વિધિ- વાચક નથી, માટે એ અવાચક શબ્દપ્રયોગને ર્નિાવિધિ પક્ષ વિષે અપ્રાપ્ત જે અર્થ છે, નિરર્થક કહે છે. એ એક નિગ્રહસ્થાન છે.] તે અર્થને પ્રાપક જે વિધિ તે નિયમ વિધિ | નિત્તાક્ષ-
રાથલારાઘતા કહેવાય છે. જેમ—“ત્રીનવન્તિ” છાલાં શબ્દને બંધ થવાને ઉપયોગી અપેક્ષાથી દૂર કરવા માટે ડાંગરને સાંબેલાવતી ખાંડે.” રહિતપણ તે. આ નિયમ વિધિ છે. ડાંગરનાં છાલાં દૂર निरुक्तम्-.. पदानामवयवार्थनिर्वचनप्रतिपाકરવાના-નખે કેલીને, ભરડીને, ખાંડીને - 1 કૂ ા પદોના અવયવાર્થને વ્યાખ્યાનનું એવા અનેક ઉપા છે. તેમાં યજ્ઞકર્તા | પ્રતિપાદક શાસ્ત્ર તે નિરુક્ત. પુરૂષ જ્યારે સાંબેલાથી ખાંડવાનું પડયું મૂકીને ભરડવા વગેરે બીજા ઉપાયથી છાલા દૂર
२. वैदिकपदानां पर्यायव्युत्पद्यादिप्रतिपादक કરવાને આરંભ કરે છે ત્યારે તે પક્ષમાં
| રાત્રિHI વૈદિક પદના પર્યાય અને વ્યુત્પત્તિ સાંબેલાથી ખાંડવાનું અપ્રાપ્ત કહેવાય છે. એ
| આદિને પ્રતિપાદન કરનારું શાસ્ત્ર તે નિરૂક્ત. રીતે એક પક્ષમાં અપ્રાપ્ત થયેલા મુસલાહનન
३. शब्दस्य सर्वावयानुगमन प्रसिद्भार्थादर्था(સાંબેલાથી ખાંડવું તે) નું ઉક્ત વિધિઓ
ત્તિ વૃત્તિઃ | શબ્દના બધા અવયવોના અર્થને વિધાન કર્યું છે; અથત અપ્રાપ્ત અંશને પૂરણ
અનુસરીને તેના (શબ્દના) પ્રસિદ્ધ અર્થથી કર્યો છે માટે એ નિયમવિધિ કહેવાય છે.
| ભિન્ન અર્થમાં જે વૃત્તિ તે નિરુક્તિ. જેમ
“' શબ્દનો અર્થ “ઉમા સહિત મહાદેવ” २. नानासाधनसाध्य क्रियायामेकसाधनप्राप्ता
એમ કરે તે નિસ્કતાર્થ કહેવાય. વત્રતા રાધનાય પ્રાવિધિર્નિચવિધિ જુદાં જૂદાં સાધનથી સાધ્ય થાય એવી ક્રિયામાં
નિપાવાઝ:- જે ભ્રમ અધિકાનના ગમે તે એક સાધનથી પ્રાપ્તિ થતાં નહિ પ્રાપ્ત ! જ્ઞાનથી દૂર થાય છે તે નિરુપાધિક શ્રમ એવા બીજા સાધનને પ્રાપ્ત કરી આપવાનું કહેવાય છે, સેવાધિક ભ્રમની પેઠે એ પણ વિધિ તે નિયમ વિધિ.
બાહ્ય અને આંતર એવો બે પ્રકારને છે૨. પક્ષે પ્રસરવે ઝાપર્વ : એક પક્ષમાં (૧) બાહ્મનિરપાધિક ભ્રમ–જેમ જે પ્રાપ્ત ન હોય તેને પ્રાપ્ત કરી આપનાર. છીંપમાં રૂપું દેખાવું; આકાશમાં નીલતા મતલબ કે એક કાર્યને માટે અનેક પ્રકાર દેખાવી; ઈ. હોય તેમાંથી એક પ્રકારનો નિયમ કરી ! (૨) આંતરનિરુપાધક ભ્રમ-હું આપનાર વિધેિ તે નિયમવિધિ.
| ગૃહી છું; હું બ્રાહ્મણ છું; ઈ.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020173 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 124 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 8 MB |