Charak Samhita Part 01

SR No.: 020145
Original Sutra Author: N/A
Author: Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte
Publisher: Ranglal Mitra
Total Pages: 1204
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 32 MB

Page 1025

१०१४ चरक-संहिता।
[अन्नपानविधिः शतपत्रो भृङ्गाराजः कोयष्टिर्जीवजीवकः । कैरातः कोकिलोऽत्यूहो गोपपुत्रः प्रियानुजः॥ लहाल?षको वज्रर्वटहा डिण्डिमानकः । जटी दुन्दुभिधाङ्कोर-लौहपृष्ठकुलिङ्गकाः ॥ कपोतशुकसारङ्गाश्चिरटीकङ्क यष्टिकाः। शारिकाः कलविङ्कश्च चटकोऽङ्गारचूड़कः ।
पारावतः पानविक इत्युक्ताः प्रतुदा द्विजाः ॥ १६ ॥ क्रकरः कयेर इति लोके। अबकरः क्रकरभेदः। वारडाश्च क्रकरविशेषाः। इति वत्तंकादयो विष्किरसंज्ञा भवन्ति ॥ १८ ॥ ___ गङ्गाधरः-शतपत्रेत्यादि। शतपत्रादयः पानविकान्ता द्विजाः प्रतुदसंशा भवन्ति । तत्र शतपत्रः काष्ठकुठारिकः। भृङ्गराजः प्रसिद्धः शुकपक्षिसमवर्णाकृतिः। कोयष्टिः कोरुक् इति ख्यातः। जीवजीवकः, विषदर्शने मृत्युः । कैरातकः कोकिलभेदः । कोकिलः प्रसिद्धः । अत्यूहः डाउकः । गोपपुत्रः स्वनामख्यातः । प्रियानुजो देशभेदे ख्यातः। लट्टा लटापक्षीति ख्यातः । लट्टषकः लाटषा पक्षीति ख्यातः। बभ्रः पिङ्गलपक्षी। वटहा वडहा पक्षी। डिण्डिमानकः स्वनामख्यातः। जटी जड़ापक्षी। दुन्दुभिधाकोरः दुधुयापक्षी। लौहपृष्ठश्च कुलिङ्गभेदः। कुलिङ्गकः वायइ इति लोके । कपोतो घुघुः। शुकः प्रसिद्धः । सारङ्गश्चातकः । चिरटी चिटाइ पक्षी। कङ्क: काउन् पक्षी। यष्टिका याइट पक्षी। शारिका शालिक-भयना-गाङ्गशालिकभेदात् त्रिविधा। कलविको गृहचटकः । चटको वनचटकः । अङ्गारचूड़कः वल्बुल इति लोके । पारावतः कपोतः। पानविकः कपोतभेद इति । प्रतुद्य भक्षयन्तीति प्रतुदसंज्ञा द्विजाः पक्षिणः उक्ताः । इति प्रतुदवर्गः ॥१९॥
वर्तिकाद् वर्तिकाया लाघवं स्याद् ; वहीं मयूरः ; शारपदेन्द्राभो मल्लकङ्कः, गोनों घोड़ाकक इति ख्यातः, क्रकरः प्रसिद्धः। लावादिवर्तिकादिगणद्वयकथनं गुणभेदार्थम् ॥ १८॥
चक्रपाणिः--शतपत्रः काटकुक्क टकः, भृङ्गराजः प्रसिद्धो भ्रमरवर्णः, कोधिः कोड़ा इति ख्यातः, जीवञ्जीवको विषदर्शनमृत्युः, अत्यूहो डाहुकः, दात्यूह इति प्रसिद्धः पाठः, लटा फेञ्चाको रक्तपुष्छाधोभागः, लट्टषकोऽपि तद्भदः, डिण्डिमानक डिण्डिमवत्कटध्वनिः, कुलिङ्ग इति वन