Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
अङ्कित
अङ्कित (वि०) निर्मित। सुवर्णरेखाङ्कितमेव वाणम् । सुवर्ण की रेखा युक्त बाण। (जयो० ८/६६) सुवर्णस्य हेम्नो रेखयाऽङ्कितं निर्मितम्। (जयो० वृ० ८ /६६ )
अङकुट [ अङक् + उटच्] ताली, कुंजी । अङ्कुरः (पुं० ) [ अङ्क + उरच्] किसलय, कोंपल, हरितृण । (जयो० ८/५८) यशस्तरोरङ्करकाः समन्तात्। (जयो० वृ० १/५८) अकुरै: रोमोद्गमैः हरितृणैश्च । (जयो० वृ० १/८८) अङ्कुरः (पुं०) कलम, संतान, प्रजा, बाल। अङ्कुरक: (पुं०) अङ्कर, हरितृण । (जयो० वृ० ११ / ४३ ) अङ्कुरमात्रकः (पुं०) कन्द्र प्रकार, एक जमीकंद विशेष । (जयो० २ / ८८)
अकुरय (सक्) अङ्कुरित करना, पल्लवित करना । (जयो०
३/९२) इत्थं वारिनिवर्षैरङ्कुरयन् संसदं तथैव रसैः। (जयो० ३ / ९२ ) इस प्रकार वचन रूप जलवर्षा से सारी सभा को अङ्कुरित करता हुआ। अङ्कुरयन्, अङ्कुरितां कुर्वत् (जयो० वृ० ३/१२)
अङ्कुरित (वि०) पल्लवित, प्रफुल्लित । (जयो० वृ० ३ / ९२) अङ्कुराङ्कित ( वि० ) ० रोमाञ्चित, हर्षित, प्रसन्नता युक्त। (जयो० १/८८)
अङ्कुरोत्पादनं (नपुं० ) अङ्कुर उत्पादन। (जयो० २३/६६) अङ्कुराणामुत्पादनकृद्भवति। (जयो० २३/३६) वर्षा ऋतु अङ्कुर उत्पादन करती है।
अङ्कुश: (पुं०) [ अङ्क + उशच्] कांटा, कीला, नियन्त्रक, प्रशासक, निदेशक ।
अङ्कुशित (वि० ) [ अङ्कुश + इतच्य् ] अङ्कुश से नियन्त्रित किया गया। अङ्कुशिन् (वि० ) [ अङ्कुश + णिनि] अङ्कुश रखने वाला, महावत । अङ्कोट (पुं०) पिस्ते का वृक्ष ।
अोलिका [अङ्क + उल+क+टाप् या अङ्क-पालिका ] आलिंगन । अङक्य (वि० ) [ अङ्क् + ण्यत्] चिह्नित, लाञ्छित । अङ्ख (चुर० पर० अक० ) [ अङ्खयति-अडित] रोकना, सरकना। अङ्ग (भ्वा० पर० अक० ) जाना, चलना, चक्कर काटना, चिह्न लगाना ।
अङ्ग (अव्य) [ अङ्ग+अच्] संबोधन अव्यय जिसका अर्थ है। 'अच्छा', ०श्रेष्ठ, ०उत्तम, ० श्रीमन, ०निःसन्देह । (जयो० २४/१३३)
अङ्गसंबोहनेऽसंख्यं पुनरर्थप्रमोदयोः इति विश्वलोचन: निजशक्त्याङ्गरनुयोगमयम्। (जयो० २४ / १३३) अङ्गस्य स्वशरीरस्यानुयोगमयम्। अङ्गा हे भद्र (जयो० २ / १२९)
१३
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अङ्गणं
अङ्गं (नपुं०) ०शरीर, देह, ०शरीर का हिस्सा, ०भाग । (सुद० १२२), चतुराख्यानेष्वभ्यनुयोक्त्रीं भास्वङ्गतामिह भावय । (सुद० १२२) जिनवाणी चार अनुयोगों और द्वादश अङ्गों को धारण करती है। चतुर आख्यानों को बना देती है। ० प्रणाली ०पद्धति ०बिचार आख्यान ।
अङ्गं (नपुं०) उपाय। (जयो० ३/४०) अङ्गान्यनङ्गरम्याणि ।
(जयो० ३ / ४० ) अङ्गमुपायस्ततोऽनङ्गरम्याणि । (जयो० वृ० ३/४० )
अङ्गं (नपुं०) प्रबन्ध । अङ्गागम ग्रन्थ, द्वादशाङ्ग सूत्र, आचारांग,
सूत्रकृतांग आदि ग्रन्थ । ०सूत्र ग्रन्थ षट्खंडागम आदि । अङ्गं (नपुं० ) ० अवयव, ०गुण, ०एक दार्शनिक शब्द जिसके गुण-गुणी की विशेषता को स्पष्ट किया जाता है। (जयो० २६/८१)
अङ्गः (पुं०) अङ्गदेश (सुद० १/१५)
अङ्गं (नपुं०) सर्वाङ्ग, पूर्णाङ्ग (सुद०२ / १९) अङ्गोऽङ्गिभावसाद्य । (सुद० वृ० १२८) स्पष्टं सुधासिक्तमिवाङ्गम्। (सुद०२/१९) अङ्गक (वि०) अवयव विशेष वाले, १७/१७)
अङ्गक (नपुं०) शरीर, देह । लाति त्यजति चाङ्गकम्। (सुद० ४/८) अङ्गगत (वि०) शरीरगत, देहजन्य। किलकिलाटवदङ्गगतं। (जयो० २४/१३७)
अङ्गघूर्णा ( स्त्री०) बावड़ी, वापी, सीढ़ीदार कुआ । (जयो० ८/४२) यशः समारब्धपरागघूर्णा स्म राजते सा समुदङ्गघूर्णा । (जयो० ८/४२)
अङ्गज (वि०) शरीर से उत्पन्न हुआ, शरीर संभव। (जयो० १/४०) तदङ्गजा तच्छरीरसंभवा । (सुद० ३/१), (समु० ३/६) (जयो० १/४०)
अङ्गज: (पुं०) सुत, पुत्र । स्थितिर्विनाङ्गजेनेति सतामियं मिति । (जयो० २ / १२४) शिरोमणि गृहस्थ की बिना पुत्र के बुरी स्थिति होती है।
अङ्गजनुस (पु० ) प्रेम, काम, विषय-वासना । अङ्गजन्मन् (नपुं०) शरीर उत्पन्न, देहजन्म। (सुद० ३/८) अङ्गजा ( स्त्री०) पुत्री, सुता, धूया, लड़की । अङ्गजा (वि०) शरीरगत, ०देह से उत्पन्न हुआ । ०शारीरिक, ० सुन्दर, अलङ्कृत ।
अङ्गणं (नपुं०) मण्डपलक्षण, आंगन । टहलने का स्थान । चतुष्कपूरणे स्त्रीभिः प्रयुक्तानि यदङ्गणे । (जयो० १० / ९१ ) स्वच्छे यस्याङ्गणेऽधुना । (जयो० १०/९२) स्वच्छेऽङ्गणे पारदर्शक प्रस्तररचिते । (जयो० वृ० १० / ९२ )
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 020129 |
| Book Title | Bruhad Sanskrit Hindi Shabda Kosh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Udaychandra Jain |
| Publisher | New Bharatiya Book Corporation |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 438 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 14 MB |